Grażyna Rzymkowska w artykule pt. „Powołanie Muzeum Regionalnego w Kutnie i jego organizacja w latach 1981-1986”, który ukazał się w VII tomie Kutnowskich Zeszytów Regionalnych w 2003 roku opisała historię tworzenia i początki działalności tej ważnej instytucji kultury.
Dziś przypominamy fragmenty tego artykułu, zachęcając Was jednocześnie do sięgnięcia po całość – warto przeczytać o początkach działalności kutnowskiego Muzeum:
„(…) Dziś patrząc na cenioną w mieście placówkę muzealną, trudno uwierzyć, że niegdyś wielokrotne próby jej organizacji podejmowane już od czasów II Rzeczypospolitej przez światlejszych przedstawicieli lokalnej społeczności, napotykały na brak poparcia ze strony władz i mieszkańców miasta. Przyczyną tego był niezwykle niski stopień wiedzy o dziejach Kutna i nieświadomość potrzeby ochrony i popularyzacji miejscowych tradycji.
Klimat niechęci i obojętności dla spraw przeszłości miasta i ochrony jego zabytków przełamywały stopniowo dwie organizacje społeczne – Kutnowska Komisja Opieki nad Zabytkami PTTK (dalej: KKOnZ), powołana w 1970 r. i zaistniałe w 1972 r. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej (dalej: TPZK). Dopiero starania tych organizacji i prowadzone akcje oświatowe stworzyły grunt do powstania muzeum regionalnego(…).
Po II wojnie światowej, pod koniec lat pięćdziesiątych XX w., zabiegi wokół utworzenia muzeum czynił Stanisław Kurman, artysta plastyk, pełniący funkcję dyrektora Wydziału Kultury Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w pierwszych latach powojennych. W wyniku jego starań zalążkiem przyszłej placówki muzealnej miała być wystawa, którą otwarto w 1960 r. w holu gmachu Prezydium Powiatowej Rady Narodowej, przy obecnym placu im. marsz. J. Piłsudskiego 18. Udało się wówczas zebrać kilka eksponatów związanych z historią miasta i depozyty wypożyczone od osób prywatnych, w tym głównie obrazy, rysunki i grafiki. I tym razem skończyło się na projektach, gdyż wystawę zamknięto, zwracając depozyty właścicielom, a podarowane eksponaty przekazano do Muzeum w Oporowie.
W 1969 r. dość nieoczekiwanie, po zaledwie rocznych przygotowaniach, zaistniało w Kutnie – Muzeum Bitwy nad Bzurą, do 1981 r. filia Muzeum w Oporowie. Zostało otwarte 12 września w trzydziestą rocznicę walk nad Bzurą, obecnie oddział Muzeum Regionalnego w Kutnie. Pomieszczono je w klasycystycznym mauzoleum rodziny Mniewskich, właścicieli Kutna w XIX w., usytuowanym w Parku Wiosny Ludów. Mała wystawa w mauzoleum, bez jakiegokolwiek zaplecza, miała funkcjonować do czasu budowy nowej siedziby projektowanej w sąsiedztwie, która jednak do dziś nie powstała.
Nowe nadzieje na utworzenie muzeum regionalnego zrodziły się w 1972 r. w wyniku sesji popularno-naukowej nt. Pałac saski – rezydencja podróżna króla Augusta III w Kutnie, na której władze miejskie i konserwator wojewódzki zaakceptowali pomysł przeznaczenia zabytku na ten cel. Projekt powołania muzeum regionalnego, zgłoszony przez organizatorów sesji – działaczy Kutnowskiej Komisji Opieki nad Zabytkami, Muzeum w Oporowie i Powiatowej Biblioteki Publicznej im. Stefana Żeromskiego w Kutnie, znalazł się w Programie rozwoju kultury w powiecie kutnowskim na lata 1971-1975. W tym samym czasie rozgorzała w Kutnie „bitwa” działaczy kultury z lokalnymi władzami o zachowanie zabudowy kutnowskiej starówki, która znalazła odbicie w prasie ogólnopolskiej. Spowodowało to niechęć władz do współpracy z członkami KKOnZ przy tworzeniu placówki muzealnej, co w połączeniu z zaniedbaniem podjętych przez miasto zobowiązań oddaliło powstanie muzeum regionalnego.
Równolegle z KKOnZ, czyniło staranie o powołanie muzeum Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej, a stawało się to coraz bardziej realne od 1975r., po zlikwidowaniu powiatu kutnowskiego i przeniesieniu Urzędu Miasta z ratusza do dawnej siedziby powiatu. Władze miasta, które znalazło się wówczas w granicach w województwie płockiego, rozważały możliwość oddanie ratusza na potrzeby muzeum.
Znaczący udział w sfinalizowaniu projektów utworzenia Muzeum Regionalnego w Kutnie miał dr Marian Sołtysiak, do 1977 r. dyrektor Muzeum Mazowieckiego w Płocku, który wyjednał u Wojewody Płockiego do projektowanej placówki dwa etaty i fundusze na zakup pierwszych eksponatów.
W 1980 r. został powołany Społeczny Komitet Założycielski Muzeum w Kutnie, skupiający przedstawicieli władz miejskich, organizacji społeczno-kulturalnych i instytucji kultury. Największy wkład w prace tego komitetu wniósł jego sekretarz Henryk Lesiak, dyrektor Biblioteki Miejskiej, niezwykle zaangażowany w sprawy tworzenia muzeum. Włączyłam się do prac grupy założycielskiej w 1981 r. i otrzymałam zadanie zorganizowania
w miesiącu maju tego roku biura Komitetu Założycielskiego w ratuszu, które miało służyć kontaktom ze społeczeństwem kutnowskim dla pozyskiwania pierwszych eksponatów.
Powołanie Muzeum w Kutnie (w organizacji) przez Wojewodę Płockiego 19 października 1981 r. spowodowało zakończenie działalności grupy założycielskiej. Władze wojewódzkie oparły proces tworzenia nowej placówki muzealnej na części kadry pracowniczej i bazie materialnej Muzeum w Oporowie, mnie powierzając wypełniane społecznie obowiązki dyrektora. Siedzibą miał się stać klasycystyczny ratusz i połączony z nim budynek dawnego starostwa z XIX w., a w dalszej perspektywie usytuowany obok działki ratuszowej pałac pocztowy króla Augusta III, tzn. „pałac saski”,
z połowy XVIII w. Program merytoryczny muzeum przewidywał tworzenie działów: historii z uwzględnieniem dziejów miasta i powiatu kutnowskiego, archeologii, etnografii, obejmującej również współczesną sztukę ludową i dział sztuki ze stałą wystawą wnętrz mieszczańskich z epoki eklektyzmu, przełomu XIX i XX w.
Realizację tych zadań, rozpoczęli nowo zatrudnieni, w pierwszych pięciu latach, w Muzeum w Kutnie (w stadium organizacji), pracownicy naukowo-oświatowi: etnograf – Paweł Szymczak, archeolog – Sylwia Stasiak, historyk sztuki – Janusz Późniak. Ponadto historyk – Andrzej Urbaniak, dotychczasowy pracownik Muzeum w Oporowie, później kierownik Oddziału Muzeum Bitwy nad Bzurą, podporządkowanego od 1981 r. Muzeum w Kutnie (w stadium organizacji). W okresie organizacji w latach 1981-1986, pomagali w działaniach merytorycznych pracownicy Muzeum w Oporowie, historyk – Urszula Kowalska i historyk sztuki – Grażyna Kin-Majewska (obecnie Rzymkowska).
Pierwsze dwa lata organizacji muzeum przypadły na trudny okres stanu wojennego(…).
W częściowo udostępnionych dla muzeum pomieszczeniach ratusza już od 1983 r. prezentowano społeczeństwu kutnowskiemu wystawy czasowe. Ekspozycje obejmowały tematy związane z historią miasta i powiatu oraz popularyzowały dawną sztukę i sztukę ludową miejscowych twórców, dla których były organizowane konkursy(…).
W latach 1981-1986 zdołano zgromadzić znaczne ilościowo zbiory, bo liczące ponad 1200 eksponatów. Dzięki dotacjom z nadwyżek budżetowych Urzędu Miasta udało się zakupić wiele dobrej klasy dzieł sztuki z drugiej połowy XIX w. i początku XX w., obrazy, grafiki, rzeźby, wyroby rzemiosła artystycznego pozwalające wyposażyć trzy wnętrza w stylu eklektycznym – salon, gabinet i sypialnię. Pozyskano też w drodze zakupu dwa warsztaty rzemieślników kutnowskich – szewski i kowalski oraz liczne fotografie, różnego rodzaju dokumenty związane z miastem i jego mieszkańcami.
Godnym ubolewania jest fakt, że nie trafiły do zbiorów muzeum przejmowane od Kutnowian eksponaty dla tej placówki i gromadzone od lat siedemdziesiątych XX w. przez prezesa Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej, mecenasa Stefana Talikowskiego (zmarł w 1980 r.) i prezesa KKOnZ przy PTTK, Mariusza Wieczorkowskiego. Fotografie i dokumenty, przechowywane w prywatnym mieszkaniu prezesa S. Talikowskiego, po jego śmierci zniszczyła rodzina, natomiast M. Wieczorkowski odmówił przekazania zebranych od darczyńców pamiątek, traktując je jako swoją własność.
Radość i optymizm towarzyszyły w 1981 r. organizatorom muzeum, płynące z obietnic władz miejskich przeznaczenia na potrzeby tej nowej i ważnej dla Kutna instytucji kultury trzech łączących się ze sobą budowli zabytkowych w centrum miasta. Aktualnymi do zagospodarowywania były dwa z nich – ratusz (pozostał w nim tylko Urząd Stanu Cywilnego) i uwalniany od użytkowników budynek dawnego starostwa przy ul. Witosa 2. Natomiast „Pałac saski” miał być wykupiony i poddany rewaloryzacji w następnych latach. Wkrótce okazało się, że i radość była przedwczesna gdyż budynek starostwa przejął nowo powołany Urząd Skarbowy w Kutnie. Pozostał do zagospodarowania tylko ratusz i nie w całości, gdyż na piętrze przez kilka następnych lat funkcjonował Urząd Stanu Cywilnego. W jego wnętrzach, na niewielkiej przestrzeni urządzono sale wystaw czasowych, zaplecze biurowe i magazyny.
W 1986 r. organizację muzeum uznano za zakończoną i z dniem 1 stycznia 1987 r. obowiązki dyrektora przejął A. Urbaniak. Rok później instytucja otrzymała nowy statut i nazwę – Muzeum Regionalne w Kutnie. Wiosną 1990 r. została otwarta pierwsza ekspozycja stała pt. Wnętrza eklektyczne, prezentująca dwa pomieszczenia – gabinet i salon, urządzone w stylu eklektycznym(…).”
⇒ Wykorzystano fotografie autorstwa Włodzimierza Gadzinowskiego ze zbiorów TPZK.
