11 grudnia 2020 roku odbyła się promocja 24 tomu Kutnowskich Zeszytów Regionalnych wydanych przez Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej w ramach zadania publicznego pn. „Przygotowanie i publikacja Kutnowskich Zeszytów Regionalnych, tom 24” przy wsparciu finansowym Prezydenta Miasta Kutno i Powiatu Kutnowskiego. Tym razem wyjątkowo, bo online na facebooku TPZK.
Przetaczająca się przez świat pandemia rzuciła cień na tegoroczną działalność TPZK. Wielokrotnie zadawaliśmy sobie pytanie – czy damy radę wydać w tym roku kolejny tom Kutnowskich Zeszytów Regionalnych? Sytuacja epidemiologiczna nastręczała nam mnóstwa problemów – zarówno finansowych, jak i logistycznych. Na szczęście udało się zachować ciągłość naszej sztandarowej publikacji.
W tym roku przypadło mi w udziale zaprezentowanie Państwu i omówienie kolejnego już, 24. tomu Kutnowskich Zeszytów Regionalnych. Na moim miejscu powinna siedzieć, tak samo jak i w zeszłym roku – niezastąpiona Grażyna Baranowska, redaktor naczelna naszych zeszytów. Nikt inny, tak jak ona nie potrafi w tak piękny, poetycki, literacki sposób mówić o książkach, publikacjach, artykułach, czarować słowem, wprowadzać w nastrój. Nigdy jej w tym nie dorównam i nawet nie będę próbować. Chciałybyśmy z tego miejsca serdecznie Panią Grażynę pozdrowić i życzyć szybkiego powrotu do zdrowia – kolejna publikacja TPZK, do której się przymierzamy bez niej się nie uda.
Tom tradycyjnie dzieli się na części – tym razem jest ich sześć. Pierwszą część, czyli studia i opracowania historyczne otwierają dwa artykuły o tematyce stosunkowo nieczęsto pojawiającej się na naszych łamach – zagadnienia z dziedziny geologii czy szeroko pojętej techniki należą raczej do rzadkości.
Pierwszy z nich to część pierwsza obszernej pracy naukowej poświęconej geologicznej historii ziemi kutnowskiej autorstwa Marcina Łojka – absolwenta Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego. Pracę magisterską pod tytułem „Wgłębna budowa geologiczna Niżu Polskiego w rejonie struktury Kutna (centralna część antyklinorium śródpolskiego)” obronił on w 2011 roku, uzyskując tytuł magistra geologii, ze specjalizacją stratygraficzno-poszukiwawczą. Jest autorem kilku publikacji naukowych, w tym o geologii Kutna. Od 10 lat pracuje w zagranicznych firmach naftowych. Ze względu na piętrowość budowy geologicznej rejonu Kutna, praca podzielona została na trzy oddzielne artykuły, które ukazywać się będą w kolejnych tomach KZR. W tym tomie przedstawione zostały najstarsze dzieje rejonu Kutna – podłoże prekambryjskie i kompleks przeddewoński, czyli czasy odległe o 419-541 milionów lat. Dodatkowo artykuł jest wzbogacony o liczne kolorowe mapy i ryciny obrazujące zmiany zachodzące na ziemi – dzielenie się kontynentów, ich przemieszczanie się na przestrzeni tych lat.
Następny artykuł – „Melioracja i budownictwo wodne na terenie powiatów kutnowskiego i łęczyckiego. Rys historyczny” to kompendium wiedzy z zakresu melioracji i budownictwa wodnego, dedykowane obszarowi powiatów kutnowskiego i łęczyckiego, autorstwa Andrzeja Gontarka – absolwenta Wydziału Melioracji Rolnych na warszawskim SGGW, wieloletniego pracownika lokalnych branżowych instytucji, m.in. Przedsiębiorstwa Wodno-Melioracyjnego w Kutnie, jak i kutnowskiego SANEPIDu. Opracowanie obejmuje ponad 70 lat działalności branży melioracyjnej. Skrótowo jest tu opisana ta dziedzina w czasach zaborów, dwudziestolecia międzywojennego i podczas drugiej wojny światowej, szczegółowo już zaś czasy po 1945 roku.
Trzeci artykuł, którego autorkami są panie Urszula Weber-Król i Elżbieta Słabik – „Dzieje hr. Mikorskich ze Słubic oraz ich związek z żychlińskim rodem Blejsonów” jest opowieścią osadzoną w historycznych granicach powiatu gostynińskiego, rozgrywającą się w dwóch płaszczyznach. Pierwsza dotyczy dziejów czterech pokoleń rodu hrabiów Mikorskich – właścicieli majątku Słubice w powiecie płockim, druga − powiązań „zwykłej” żychlińskiej rodziny Blejsonów z francuską arystokratką, późniejszą hrabiną Mikorską.
W kolejnym opracowaniu odtworzona została historia salezjańskiego ruchu ewangelizacyjnego „Saruel”, który zrodził się w Woźniakowie po 1989 roku, a następnie ogarnął zasięgiem niemal całą Polskę. Autorzy artykułu – dr Adam Matyszewski i dr Paweł Braszczyński – zadbali, by nie pominąć żadnego aspektu tego wielowymiarowego zjawiska. Opisali jak doszło do zawiązania się wspólnoty i formacji, jakie prowadzono działania integracyjne, wychowawcze i ewangelizacyjne. Artykuł dodatkowo zawiera bardzo bogatą galerię zdjęć, dokumentującą wszelkie działania „Saruela”.
Kolejny dział zeszytów to „Pamiętniki – wspomnienia – biografie”.
Otwiera go pozycja szczególnie nam bliska, albowiem jej autorem jest sam Stefan W. Talikowski – postać, która zainicjowała powstanie w 1972 roku Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej i przez pierwszych osiem lat jego istnienia pełniła funkcję prezesa. W przypadającą w bieżącym roku 40. rocznicę śmierci Stefana Talikowskiego, prezentujemy przedruk wybranych fragmentów dziejów rodu Talikowiczów-Talikowskich, które Stefan Talikowski zaczął spisywać w 1963 roku. Ta fascynująca lektura przeniesie Państwa w luksusowy świat warszawskich elit przełomu XIX i XX wieku, który przestał istnieć wraz z wybuchem obu wojen światowych.
Kolejne materiały są poniekąd pokłosiem zeszłorocznej, skądinąd nagłośnionej przez nas rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego i akcji oznaczania powstańczych grobów. Bożena Gajewska przybliży nam postać Ludwiki Pychińskiej, warszawianki, uczestniczki Powstania Warszawskiego, a po wojnie nauczycielki kutnowskich szkół. Dzięki uprzejmości syna Pani Ludwiki, mogliśmy w tym tomie zamieścić także jej wspomnienia z oblężonej Warszawy spisane wiele lat po tym tragicznym zrywie.
Zapis wojennych losów odnajdziecie Państwo także w kolejnych materiałach biograficzno-wspomnieniowych. Julita Szczepankiewicz przybliży postać Sola Rosenkranza – ocalałego z Holokaustu Żyda z Krośniewic, któremu cudem udało się uniknąć wywózki do obozu zagłady w Kulmhof, czyli w Chełmnie nad Nerem. Sol po wojnie zamieszkał w Stanach Zjednoczonych, i mimo, że od rodzinnych Krośniewic dzieliły go tysiące kilometrów, to nadal pielęgnował pamięć o ofiarach krośniewickiego getta.
Kolejna pozycja to wspomnienia Sola Rosenkranza, przetłumaczone z amerykańskiej odmiany języka angielskiego. Obejmują one lata 1939-1946. Dowiadujemy się z nich jak wyglądały pierwsze dni września 1939 roku, kiedy do Krośniewic dotarły wojska niemieckie, jak naziści odnosili się do mieszkańców miasteczka wyznania mojżeszowego, o stworzeniu getta i o tym jak całą dwutysięczną żydowską ludność Niemcy postanowili stłoczyć na jednej ulicy. Razem z Solem uciekniemy z getta tuż przed jego likwidacją. Przez Łódź trafimy do Piotrkowa Trybunalskiego, do obozu pracy, a stamtąd w 1945 roku zostaniemy wysłani do niemieckiego Buchenwaldu i do Austrii. Przeżyjemy bombardowania alianckich samolotów, zachorujemy na tyfus. Ale też stopniowo będziemy odnajdywać członków rodziny, a także spotkamy przyszłą żonę Sola, Salę, z którą w 1946 roku popłyniemy do Nowego Jorku, żeby tam zacząć życie od nowa. Z ośmioma dolarami w kieszeni…
Nie lada gratką dla pasjonatów II wojny światowej, będzie artykuł, który odkrywa nieznaną kartę dziejów Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich, utworzonej w Syrii 80 lat temu. Autorka – Urszula Weber-Król – dotarła do bezcennych fotografii, dokumentów i materiałów, na podstawie których powstała epicka opowieść o kapralu Stefanie Zarzyckim, synu przedsiębiorcy budowlanego z Żychlina – bohaterze spod Tobruku, Gazali i Minervino.
Ostatni artykuł tego bloku tematycznego jest prawdziwą niespodzianką, którą sprawiła nam pani Elżbieta Pajor z kutnowskiego archiwum państwowego. Jego bohater – ppłk Julian Paweł Dadlez – postarał się, aby zapamiętano go jako artystę malarza i animatora życia kulturalnego Olsztyna, gdzie osiadł po wojnie. W istocie jednak, ów oficer zawodowy Wojska Polskiego przez 30 lat pełnił służbę wojskową. W latach 1932-1938 był zastępcą dowódcy 37 Pułku Piechoty Ziemi Łęczyckiej. Właśnie z tego okresu pochodzą jego sensacyjne „notatki pamiętnikarskie”, dzięki którym możemy poznać realia życia w kutnowskich koszarach i środowisku pułkowym. Z artykułu dowiemy się jak Dadlez postrzegał dowódców, organizację pułku, w jakich był relacjach i czy zawsze były one poprawne.
Rozdział „Szkice – eseje” zawiera trzy artykuły.
Esej autorstwa pana Grzegorza Stemplewskiego pt. „Fotograf z Dąbrowic” zainspirowany zbiorem starych fotografii to pełna ciepła i nostalgii wyprawa do przeszłości, do świata, którego klimat wydobywany jest z detali i pojedynczych ujęć. Kim był fotograf, który wykonywał przed wojną zdjęcia w Dąbrowicach? Kim są osoby sfotografowane? W jakich okolicznościach zdjęcia powstały, w jakim przedziale czasowym i jaki mają związek z rodziną Autora? Autor opisał tu proces poszukiwania odpowiedzi na postawione pytania, który sprawiał większą radość niż satysfakcję, niż samo uzyskanie w końcu tej odpowiedzi.
O kolejnym artykule ciężko będzie mi coś powiedzieć, bo nie łatwo jest mówić o sobie, a to właśnie ja go popełniłam… Artykuł pt. „U Górskich w Leszczynku znów będzie bal” poświęcony jest obiektowi, o którym można powiedzieć, że ten rok należał do niego, w tym roku otrzymał drugie życie. Leszczynek – niewielka wieś położona tuż za granicami administracyjnymi Kutna, większości mieszkańców tego miasta i okolicy, a i zainteresowanym tematyką rekonstrukcji historycznej z całej Polski i zagranicy, kojarzy się przede wszystkim z organizowaną od 2010 roku w jeden z wakacyjnych weekendów Odyseją Historyczną, czyli jednym z największych i najciekawszych zlotów grup rekonstrukcyjnych w kraju. Wówczas na terenie parku wokół Ośrodka Kultury Gminy Kutno odbywa się swoista podróż w czasie. Na każdym kroku, w zależności od dioramy, przy której akurat się przystanie, można przenieść się do innej epoki – od czasów starożytnych po współczesność. A pośród tego całego zamieszania znajduje się, do niedawna jeszcze niszczejący, obdrapany budynek – dwór szlachecki, jakich wiele w okolicy, którego mury niejednokrotnie stanowiły scenografię do dioram. Jednak gdyby jego mury potrafiły mówić, mogłyby podzielić się wieloma interesującymi historiami – opowiedzieć o losach kolejnych jego właścicieli, ich radościach i smutkach, cierpieniach w chorobach, niewiernych żonach, miłosnych dramatach prowadzących do targnięcia się na własne życie, rozpaczy rodziców po stracie dziecka, wyprawianych z rozmachem balach… I właśnie o tych wydarzeniach pokrótce w swoim artykule wspomniałam, opisując kolejnych właścicieli majątku w Leszczynku – począwszy od Górskich herbu Bożawola, a kończąc na Perkowskich.
Tematykę religijną zeszytów kontynuuje szkic autorstwa proboszcza ks. dr. Jerzego Swędrowskiego poświęcony postaci świętego Wawrzyńca – diakona i męczennika, patrona kutnowskiej parafii i miasta. Ksiądz Swędrowski przybliżył nam tu postać św. Wawrzyńca, jego męczeństwo, tworzenie się kultu jego osoby. Opisał też pokrótce historię kutnowskiego kościoła oraz to, czemu akurat Wawrzyńca wybrano na jego patrona.
W rozdziale „Materiały – dokumenty” mamy jeden krótki artykuł autorstwa pana Kazimierza Ciążeli. Nawiązuje on do pułkowej tradycji organizacji „Krąg Rodzin Wojskowych 37 PP”, założonej w 2010 roku przez potomków kadry oficerskiej i podoficerskiej 37 pułku. Dziesięcioletni okres istnienia „Kręgu” przeszedł do historii. Kazimierz Ciążela opisuje, jak tzw. pułkowe dzieci dążyły do postawienia w Kutnie pomnika poświęconego 37 PP, na jakie trudności natrafiły i dlaczego finał tych zabiegów był taki, a nie inny.
Tom zamykają omówienia dwóch książek. Autorką pierwszej jest Jolanta Ewa Leśniewska, która popełniła biografię Jana Gotlieba Blocha, finansisty i przemysłowca. Autorka wykorzystała nieznane wcześniej źródła archiwalne. Przedstawia Blocha jako pioniera bankowości polskiej, przemysłowca, przedsiębiorcę i ekonomistę, inicjatora I Pokojowej Konferencji w Hadze oraz kandydata do pierwszej Pokojowej Nagrody Nobla. Druga omówiona tu pozycja to „Gdzie odszedł młody podchorąży… 50 lat po dyplomie” pod redakcją dr Karola Koszady i dr Elżbiety Świątkowskiej.
Tom zamyka zwyczajowo kronika Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej za rok 2019, którą spisała Elżbieta Żółtowska, sekretarz zarządu TPZK.
I to by było na tyle, jeśli chodzi o zawartość najnowszego, 24. tomu Kutnowskich Zeszytów Regionalnych. Mamy nadzieję, że taki skrótowy opis tej zawartości rozbudzi w Państwu ciekawość i sprowokuje do sięgnięcia po publikację i zagłębienia się bardziej szczegółowo w jej treść.
Publikację naszych „Zeszytów” od początku wspierali i wspierają mecenasi kultury i sponsorzy. Jednak wydawanie Zeszytów drukiem nie byłoby możliwe, gdyby nie samorząd naszego miasta i powiatu. Zarówno Prezydent Miasta Kutno, jak i Powiat Kutnowski współfinansowali wydanie wszystkich 24 tomów. To są niezawodni partnerzy TPZK, którzy rozumieją sens przygotowywania i publikowania KZR. Wszystkim, którzy przyczynili się do wydania tego tomu, szczególnie autorom artykułów, serdecznie dziękuję w imieniu Zespołu Redakcyjnego i zarządu TPZK.
