Miejsca w Kutnie związane ze społecznością żydowską, warte obejrzenia
⇒ Synagoga w Kutnie, ul. Senatorska (Brombergerstrasse), obecnie Norberta Barlickiego 51
Trud wzniesienia synagogi w Kutnie społeczność żydowska podjęła w XVIII wieku. Budowa trwała ok. 30 lat. Synagoga powstała na planie prostokąta w stylu barokowym i miała dziewięciopolowe sklepienie sali głównej z monumentalną położoną centralnie bimą. Po stronie północnej i południowej do synagogi były dobudowane drewniane – znacznie niższe od budynku – przybudówki, w których znajdowały się babińce. Do wybuchu Drugiej Wojny Światowej synagoga przetrwała w niemal nienaruszonym stanie. Zniszczyli ją Niemcy w 1942 roku, w trakcie likwidacji miejscowej społeczności żydowskiej. Obecnie miejsce po obiekcie jest zabudowane. Na rogu ulicy ustawiono pamiątkowy głaz z tablicą, która ma przypominać o niemieckiej zbrodni na żydowskiej ludności Kutna i o istnieniu synagogi.
⇒ Gimnazjum w Kutnie, ul. Kolejowa (Eisenbahnstrasse), obecnie ul. 3 maja 34
Na przełomie XVIII i XIX wieku Kutno było ważnym ośrodkiem studiowania Tory. W tym samym czasie do Kutna dotarł oświeceniowy ruch Haskali. W kutnowskich jesziwach studiowały takie znakomitości, jak Nachum Sokołow (1859–1936) i Szalom Asz (1880–1957). Ten ostatni był zresztą rodowitym kutnowianinem, wspominającym rodzinne miasto w licznych tekstach literackich. Jedną z placówek edukacyjnych, gdzie uczęszczały dzieci żydowskie było gimnazjum na ul. 3 maja 34. W bibliotece gimnazjum znajdowało się 550 tomów książek. Obecnie jest to budynek zamieniony na mieszkania prywatne.
⇒ Szkoła żydowska w Kutnie, Poststrasse, obecnie ul. Tadeusza Kościuszki 10
W Kutnie znajdowało się kilka chederów. Jednym z nich była szkoła żydowska na ul. T. Kościuszki. Została ona założona w 1916 roku, w czasie trwania Pierwszej Wojny Światowej. Oficjalna nazwa tej placówki edukacyjnej to Szkoła Powszechna nr 3 dla uczniów-Żydów. Wcześniej prawdopodobnie znajdowała się tam pensja dla bogatych dziewcząt, którą prowadziła Helena Iberalowa. Szkoła nazywana była potocznie „szabasówką”.
⇒ Rynek w Kutnie, Adolf Hitler Platz, obecnie Plac im. Marszałka Józefa Piłsudskiego
Żydzi w Kutnie zajmowali się głównie handlem i rzemiosłem. Czynnikiem korzystnie wpływającym na rozwój miejscowej gospodarki było połączenie kolejowe Kutna z Bydgoszczą i Warszawą, a z czasem także Płockiem i Łodzią. W okresie międzywojennym Żydzi mieli znaczący udział w handlu: 66% ogółu działających przedsiębiorstw w przemyśle i bankowości w mieście należało do Żydów. Byli także właścicielami 20% nieruchomości istniejących w mieście. Część domów żydowskich znajdowała się w samym rynku w Kutnie. Najczęściej dolna część budynku opatrzona była dużymi witrynami sklepowymi lub warsztatowymi, natomiast w górnej części znajdowały się mieszkania prywatne.
⇒ Cmentarz żydowski w Kutnie, Karlstrasse, obecna ul. Jana Tarnowskiego
Cmentarz żydowski w Kutnie jest położony na rozległym wzniesieniu, pomiędzy ulicami: Jana Sobieskiego, Zdrojową i Jana Tarnowskiego. Dojście do cmentarza jest możliwe od strony ul. Spokojnej. Nekropolia została założona w 1793 roku. Trudno obecnie odtworzyć liczbę nagrobków i wygląd kirkutu. W okresie dwudziestolecia międzywojennego wśród nagrobków wyróżniał się ohel rabina Trunka. Do jego grobu pielgrzymowali pobożni Żydzi.
Podczas Drugiej Wojny Światowej Niemcy zniszczyli cmentarz. Nagrobki wykorzystano do utwardzenia chodników, placów i podwórek domów zajętych przez Niemców. Okupanci planowali wybudowanie na nekropolii pomnika Zwycięstwa III Rzeszy. Cmentarz jest miejscem spoczynku Żydów zmarłych lub zamordowanych w kutnowskim getcie oraz miejscem egzekucji miejscowej ludności żydowskiej. Po wojnie ocaleni kutnowscy Żydzi pogrzebali na cmentarzu prochy bliskich przywiezione z niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem. Odsłonięto wtedy pomnik ofiar Zagłady. Była to stylizowana na macewę płyta z gwiazdą Dawida w zwieńczeniu i napisem w językach hebrajskim i polskim. Niestety pomnik ten został zniszczony. W latach 80. XX wieku kutnowscy społecznicy odzyskali część macew, które obecnie znajdują się w Muzeum Regionalnym w Kutnie. Opieką teren cmentarza objęło TPZK, które wraz z młodzieżą kutnowską sprząta cmentarz. TPZK także postało na granicy cmentarza tablice informacyjne. Cmentarz żydowski w Kutnie jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa łódzkiego.
⇒ Cukrownia “Konstancja” w Kutnie, obecnie ul. Adama Mickiewicz 100
W 1865 roku w Kutnie na terenach podmiejskich (ok. 1,3 km na zachód od miasta) została założona cukrownia nazwana „Konstancja”. Założycielem jej był znany przemysłowiec i finansista Leon Epstein. Była to duża i dobrze pod względem technicznym wyposażona cukrownia. Po pewnym czasie stała się własnością „Towarzystwa Akcyjnego Fabryki Cukru i Rafinerii”, przy czym nadal poważny pakiet akcji posiadała rodzina Epsteinów, która odgrywała bardzo dużą rolę w zarządzie tego towarzystwa. Była to jedna z największych cukrowni w powiecie kutnowskim. Przypuszczalnie kryzys gospodarczy pod koniec lat dwudziestych doprowadził do jej zamknięcia. Obecnie z dawnej cukrowni zachowały się 4 murowane budynki mieszkalne oraz 4 budynki produkcyjne, murowane, kryte papą.
⇒ Getto w Kutnie ul. Adama Mickiewicza 100
Niemcy utworzyli w Kutnie getto 15 czerwca 1940 roku, umiejscawiając je na terenie dawnej cukrowni Konstancja. Jego teren ogrodzono drutem kolczastym. Tego samego dnia przeprowadzono brutalną akcję przesiedlania 8 tys. Żydów do getta, w którym znajdowała się wówczas fabryka i stało pięć budynków mieszkalnych. Warunki sanitarne i mieszkalne, jakie panowały w kutnowskim getcie, były tragiczne. Na tak dużą liczbę osób przypadały tylko trzy toalety i jedno ujęcie wody. Niewystarczające były również przydziały żywności, a w okresie zimy mieszkańcy getta pozbawieni zostali opału. Z powodu ciężkich warunków higienicznych i żywnościowych wśród zgromadzonych w getcie szerzyła się czerwonka (w szczytowym momencie dziennie umierało 10 osób). Z kolei w styczniu 1941 roku w kutnowskim getcie wybuchła epidemia tyfusu. Władzę na terenie getta w imieniu okupanta niemieckiego sprawowała Rada Żydowska – Judenrat. Na jej czele stali: Bernard Holcman, Sender Falz, Opoczyński. W powszechnej opinii Rada ta uchodziła za wyjątkowo skorumpowaną. Likwidację getta w Kutnie rozpoczęto 19 marca 1942 roku. Najpierw, jeszcze na terenie getta, zamordowano starszyznę żydowską, następnie dokonywano alfabetycznej selekcji pozostałych przy życiu mieszkańców getta. Do transportów wybierano po 300, 400 osób, które przewożono ciężarówkami lub pociągami towarowymi z Kutna na stację kolejową w Kole. Z Koła wszystkich Żydów wywożono do Chełmna nad Nerem, gdzie zostali zamordowani w obozie zagłady. Tragiczne losy Żydów kutnowskich w latach Zagłady upamiętnia tablica umieszczona po wojnie na murze cukrowni.
⇒ Areszt policji bezpieczeństwa w Kutnie, obecna ul. Staszica 14
Podczas II Wojny Światowej w budynku przy ul. Staszica 14 w Kutnie znajdował się areszt niemieckiej Policji Bezpieczeństwa. W źródłach nie odnaleziono informacji o okolicznościach powstania obiektu, ani do kogo należał przed zajęciem go przez Niemców. W okresie dwudziestolecia międzywojennego był to piętrowy budynek z tympanonem w centralnej, wysuniętej części budynku. Pod kwadratowym balkonem mieściła się przeszklona weranda. W kutnowskim areszcie przetrzymywano zarówno Żydów jak i nie-Żydów. Aresztantów wywożono do niemieckich obozów koncentracyjnych oraz obozów pracy przymusowej.
⇒ Obóz przejściowy w Kutnie, Industriestrasse, obecnie ul. Przemysłowa 7
Od kwietnia 1940 roku na terenie magazynów przy ul. Przemysłowej 7 w Kutnie Niemcy utworzyli obóz przejściowy. Przebywali w nim Polacy oraz osoby pochodzenia żydowskiego. Był to obóz przeznaczony dla przesiedleńców. Niemcy bowiem zajmując Kutno i okolice zamierzali oczyścić je z ludności polskiej i żydowskiej. Dlatego też już od przełomu 1939 roku i 1940 roku w Kutnie trwały wysiedlenia. Los przesiedleńców spotkał również część mieszkańców okolic miasta. Na terenie obozu znajdował się 1 budynek murowany i 2 drewniane baraki, nie było tam, podobnie jak w getcie, żadnych urządzeń sanitarnych. Tymczasowo w obozie mieszkało ok. 500 osób. Kutnowski obóz został zlikwidowany jesienią 1944 roku.
⇒ Słodownia w Kutnie, Industriestrasse, obecnie ul. Przemysłowa 8
Budynek słodowni w Kutnie został wybudowany w 1912 roku, jeszcze przed I wojną światową. Nie zainstalowano w niej jednak urządzeń produkcyjnych i obiekt był niewykorzystany. Dopiero na krótko przed wybuchem wielkiego kryzysu uruchomiono produkcję. Właścicielem oficjalnym słodowni od 1930 roku były „Kutnowskie Zakłady Przetworów Zbożowych – Spółka Akcyjna”. Głównymi akcjonariuszami byli znani przemysłowcy i finansiści Edward Szereszewski i Marian Szpilfogel. Obiekt słodowni składał się z dwóch budynków. W jednym mieściła się słodownia i magazyn. W drugim znajdowały się maszyny czyszczące i suszarnia. Obydwa budynki są murowane i kryte papą. Budynek przetrwał II Wojnę Światową. Po zakończeniu działań wojennych dobudowano magazyny na słód. Wówczas obiekt stał się własnością państwową. Później budynek był kilkakrotnie dzierżawiony, w 2015 roku ponownie wystawiony na sprzedaż.
⇒ Pałac Izaaka Holcmana, ul. Mickiewicza 2, przy rondzie Solidarności
W źródłach nie udało się odnaleźć dokładnych informacji wybudowania pałacu Izaaka Holcmana w Kutnie. Był to bardzo zamożny członek społeczności żydowskiej w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Znacznego majątku dorobił się w przemyśle drzewnym. W Kutnie, oprócz willi, miał skład drewna, którego zabudowania znajdowały się w pobliżu pałacu. Budynek posiada dwuspadowy dach z wyodrębnioną środkową częścią i został zbudowany na planie prostokąta, parterowy z oficynami z tyłu. Część frontowa dwutraktowa, z fasadą czteroosiową, w której wejście zlokalizowano na pierwszej osi. Fasada rozczłonkowana parami pilastrów w stylu jońskim, dźwigającymi gzyms koronujący. Nad wejściem znajdował się tympanon. W pałacu znajdowała się przychodnia zdrowia, a obecnie budynek przechodzi generalny remont.
