Rodzaj zabytku: dwór / zespół dworsko-parkowy
Datowanie: 1909-1910
Numer rejestru zabytków i data wpisu: 517 z 28.07.1979
Zastosowanie: własność prywatna
Zespół architektoniczno-parkowy:
Dwór w Cyganach wzniesiony został w latach 1909-1910 przez Ignacego Cygańskiego na miejscu starego dworu. Jest to murowany, parterowy budynek z mieszkalny poddaszem, „łamanym” dachem i balkonem usytuowanym od strony ogrodowej wspartym na kolumnach. Jest dwutraktowy i sześcioosiowy. Wokół dworu rozciągają się pozostałości parku dworskiego założonego w końcu XIX w.
Historia:
Cygany należały do rodziny Cygańskich herbu Prus I. Protoplastą rodu był Jan Olszowski-Cygański, który w 1448 r. ożenił się z Kachną Warszycką i zamieszkał w jej folwarku Cygany. Syn Jana, Paweł Cygański, był pisarzem grodzkim łęczyckim. Miał dwóch synów, którzy studiowali na Akademii Krakowskiej. Ród Cygańskich rozsławił Mateusz Cygański, który był bliskim znajomym Stefana Batorego. W 1584 r. poświęcił mu swoje dzieło pt.: Myślistwo ptasze, w którym opisuje sposób dostawania wszelakiego ptaka. Mateusz Cygański zmarł w 1611 r. Od 1817 r. część Cygan należała do sukcesorów Pomorskich. Odkupił ją od nich Jan Cygański, który spłacił też swoje rodzeństwo. Jan zmarł w 1826 r., zostawiając żonę Rozalię z Zaborowskich oraz dzieci: dorośli Julian i Marceli oraz małoletnie. Majątek w Cyganach objął Julian, zaś Marceli uregulował formalności hipoteczne w Warszawie. Rada rodzinna ze względu na wielu dziedziców majątku chciała przeznaczyć go na sprzedaż. Nie zgodził się na to Julian i postanowił spłacić rodzeństwo, co nie było łatwe ze względu na dużą wartość majątku w Cyganach. W 1846 r. wydzierżawił Cygany na trzy lata stryjecznemu bratu Karolowi. Julian ożenił się z Antoniną z Radlickich i zamieszkał w jej majątku w Potrzaskowie. Zmarł w 1848 r. Zostały po nim małoletnie dzieci, których opiekunem został Józef Cygański oraz dorosły syn Stanisław. Brał on udział w powstaniu listopadowym, za co został skazany na służbę w rotach aresztanckich w szliserburskim pułku piechoty, a od 1847 r. w pułku kaukaskim. Po powrocie do Cygan gospodarował w nich razem z bratem Władysławem. Ten z kolei brał udział w powstaniu styczniowym, za co zesłano go wraz z żoną Różą Rowińską, na Syberię. Tam w 1867 r. urodziła im się córką Antonina Helena. Majątek w Cyganach znów popadł w długi, zaczęły się procesy z kupcami żydowskimi, co doprowadziło do wydzierżawienia. W 1853 r. Stanisław Cygański sprzedał część Cygan Ignacemu Bielskiemu. Część ta została później wykupiona przez Ignacego Cygańskiego – syna Juliana. Od 1878 r. Cygany już w całości należały do Ignacego. Po jego śmierci w 1898 r. majątkiem zarządzała jego żona. Kolejnym właścicielem został jego syn również Ignacy. Ożenił się on z Lucyną Złotnicką, z którą miał trzy córki: Marię, Hannę i Zofię. Ignacy Cygański podczas I wojny światowej wstąpił do I Brygady Legionów, brał czynny udział w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. W 1921 r. rozwiódł się z żoną, pozostawiając jej i córkom majątek w Cyganach. Sam pozostał w wojsku. Brał udział w wojnie obronnej w 1939 r., gdzie został aresztowany przez NKWD po czym zaginął bez wieści. Lucyna w 1921 r. poślubiła administratora majątku Jana Franka. Urodziła mu dwoje dzieci: Kazimierę i Ksawerego. W okresie okupacji rodzina została wysiedlona z Cygan w okolice Limanowej. Ksawery Frank udał się stamtąd do Warszawy, gdzie wstąpił do ZWZ-AK. Należał do samodzielnego oddziału „Gątyń”. Walczył w powstaniu warszawskim, dostał się do niewoli, z której udało mu się uciec. Ożenił się z sanitariuszką z „Gątynia”, Haliną Lewińską. W 1944 r. Jan Frank został aresztowany i zamordowany w lutym 1945 r. Ksawery i Halina wrócili w 1945 r. do Cygan, gdzie powołano go na administratora majątku. Ksawery zasłynął jako motocyklista, kierowca rajdowy i wyścigowy. Był zawodnikiem m.in. KS Ochnia, KS Spójnia Kutno. Był 11-krotnym mistrzem Polski (6-krotnie w rajdach samochodowych i 5-krotnie w wyścigach samochodowych). Brał udział w Rajdach Monte Carlo. W 1947 r. właścicieli wysiedlono z dworu, zamieszkali tam jego byli pracownicy i przyczynili się do dewastacji budynku. W 1998 r. dwór kupił prywatny właściciel. Obiekt, który zastał nie miał dachu, stropów ani okien. Rozpoczął on odbudowę i obecnie obiekt z powodu braku funduszy na kolejne prace jest wystawiony na sprzedaż.
