Rodzaj zabytku: dwór / zespół dworsko-parkowy
Datowanie: 1849-1866
Numer rejestru zabytków i data wpisu: A/143 z 11.07.1967 (dwór), A/144 z 23.08.2013 (park)
Zastosowanie: Fundacja „Dwór Dobrzelin”
Zespół architektoniczno-parkowy:
Dwór w Dobrzelinie najprawdopodobniej wybudowano na zlecenie Władysława Łubieńskiego, do którego majątek należał w latach 1849-1866, bądź też już wcześniej przez jego teścia, Władysława Orsettiego (w jego testamencie podana jest data „1818”, co dotyczyć może założenia parku przy dworze oraz podwalin dworu murowanego). Dwór jest budynkiem w stylu klasycystycznym, murowanym z cegły, parterowym, z piętrowym ryzalitem pośrodku, który wieńczy tympanon. Od strony frontowej znajduje się taras podtrzymywany przez cztery doryckie kolumny. Podobny ryzalit z tympanonem znajduje się na tyle budynku. Tympanony wypełnione są płaskorzeźbami z motywami rolniczymi. Wnętrze dworu jest trzytraktowe. Budynek otaczają resztki parku krajobrazowego.
Historia:
Najstarsza wzmianka na o Dobrzelinie pochodzi z XII w. z Bulli Gnieźnieńskiej z 1137 r. Dobrzelin w XIV i XV w. był własnością Słońskich herbu Doliwa, a w XVI w. Żychlińskich. W II poł. XVIII w. należał do Jana Bratoszewskiego herbu Sulima. Po jego śmierci w 1796 r. majątek odziedziczyło wielu sukcesorów, a wśród nich Andrzej Saturnin, który zakupił go. Po Andrzeju dziedziczył jego syn, Rafał Bartoszewski – pisarz ziemski gostyniński, sędzia powiatu orłowskiego, założyciel Aleksandrowa Łódzkiego. Ten majątek zapisał starszemu bratu, Emerykowi – sędziemu powiatu płockiego. Robił on karierę jako szambelan na dworze ostatniego króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego. Po śmierci Emeryka Dobrzelin przejął jego syn, Florian Bratoszewski i córka, Julianna Kossakowska. W 1831 r. majątek kupił Władysław Orsetti – porucznik Wojska Polskiego, uczestnik powstania listopadowego. Ożenił się on z Justyną z Wodzińskich, z którą miał córkę Marię Ludwikę Konstancję. W 1848 r. założył w Dobrzelinie cukrownię. Maria wyszła za mąż za Władysława Józefa Michała Pomian hrabiego Łubieńskiego i otrzymała w posagu część Dobrzelina. Jej mąż wykupił pozostałą część. Małżeństwo Łubieńskich przejęło po Władysławie również cukrownię. Zmodernizowali i rozbudowali ją. Utrzymanie cukrowni było dość kłopotliwe, więc postanowili w 1866 r. ją sprzedać spółce udziałowej, na czele której stał Jan Gotlib Bloch wraz z hrabią Stadnickim, Władysławem Łubieńskim, księciem Henrykiem Woronieckim i hrabią Wilhelmem Orsettim. Na uwagę zasługuje postać Blocha, którego nazywano „polskim Rockefellerem”. Był wybitnym finansistą i przemysłowcem, jednym z pionierów budownictwa kolejowego w Królestwie Polskim i Cesarstwie Rosyjskim, znanym jako „król kolei”. Współtworzył instytucje finansowe Królestwa m.in. Bank Handlowy w Warszawie i Towarzystwo Kredytowee m. Warszawy. Był długoletnim prezesem Giełdy Warszawskiej i założyciel pierwszego w Polsce Biura Statystycznego. Stworzył wiele inicjatyw obywatelskich – miał swój wkład w utworzenie Politechniki Warszawskiej. Był autorem kilkudziesięciu prac naukowych i studiów z dziedziny kolejnictwa, finansów i kredytu oraz gospodarki ziemią i gospodarki komunalnej, z których dwie zostały odznaczone złotymi medalami na Kongresie Geograficznym i Wystawie Światowej. Propagował idee pacyfistyczne i uczestniczył w ruchu pacyfistycznym. Napisał wielotomowe dzieło pt.: „Przyszła wojna pod względem technicznym, ekonomicznym i politycznym”, w którym to przewidział katastroficzne skutki działań militarnych we współczesnym świecie. Był kandydatem do pokojowej Nagrody Nobla w 1901 r. Współorganizował Międzynarodową Konferencję Rozbrojeniową w Hadze w 1899 r. Założył pierwsze w historii Muzeum Wojny i Pokoju w Lucernie. W 1893 r. Towarzystwo Fabryk Cukru zawarło z Blochem umowę o zakupie majątku na potrzeby cukrowni. Wcześniej od 1878 r. Towarzystwo dzierżawiło majątek przez 11 lat. Fabryka udostępniła dworowi kolej, energię i warsztat sprzętu. W 1902 r. Bloch zmarł, a majątek odziedziczyła po nim żona Emilia z domu Kronenberg oraz córki: Maria Kościelska, Aleksandra Weyssenhoff, Emilia Gołyńska i Janiną Kostanecką. W 1916 r. majątek kupił Karol Grabowski. W latach 1939-1945 zarządcą dworu i cukrowni był Gerhard Kahl.
Podczas II wojny, w okresie kampanii wrześniowej w dworze mieścił się szpital polowy. Po wojnie mieścił się w nim Urząd Rady Gminy, szkoła podstawowa. Potem dwór długo nie miał właściciela. Obecnie właścicielem dworu w Dobrzelinie są Beata i Ryszard Łysakowie, którzy w 2015 r. powołali Fundację Dworu Dobrzelin. Organizowane są tutaj tematyczne imprezy plenerowe na rzecz ogółu społeczności, takie jak coroczne Wianki dworskie w Dobrzelinie oraz rekonstrukcje historyczne we współpracy z lokalnymi organizacjami pozarządowymi oraz społecznością szkolną i harcerską.
