Rodzaj zabytku: dwór / zespół dworsko-parkowy
Datowanie: 1879-1880
Numer rejestru zabytków i data wpisu: 527 z 01.09.1980
Zastosowanie: własność prywatna
Zespół architektoniczno-parkowy:
W Grochowie znajduje się dobrze zachowany gródek stożkowaty zakwalifikowany jako ślad nowożytnego dworu na kopcu, który może być śladem siedziby rycerskiej Grochowskich. Wspominają go inwentarze z lat 1629-1726. Ówczesny drewniany dwór został prawdopodobnie wzniesiony w XVI w.
Obecny dwór w Grochowie wybudowany został w latach 1879-1880 wg projektu architekta Kornelego Gabrielskiego. Stylem nawiązuje do neorenesansu berlińskiego, którego cechy częściowo zatarły się przez liczne remonty. Jest to murowany z cegły, otynkowany i podpiwniczony budynek. Został wzniesiony na planie nieregularnego, wydłużonego prostokąta. Składa się z dwóch części – parterowej z mieszkalnym poddaszem i piętrowej, którą od frontu i od strony parku wieńczą trójkątne szczyty. Bryłę dworu ozdabiają wysunięte sionki umieszczone w elewacjach bocznych, półowalny występ na froncie oraz ganek osadzony na styku części parterowej i piętrowej. Na parterowej części elewacji ogrodowej znajduje się otwarty taras ze schodami. Narożne elewacje posiadają lizeny z płycinami. Budynek nakryty jest dachem dwuspadowym z papy. Układ wnętrz dworu jest dwutraktowy.
Obok dworu znajdują się pozostałości parku w stylu krajobrazowym, założonego w I połowie XIX w. Znajdowały się w nim klomby, alejki, szpalery drzew i ogród warzywny. Niestety nie przetrwały one powojennej dewastacji. Nie zachowały się także zbiorniki wodne. W drzewostanie zachowały się cenne drzewa, m.in. dąb szypułkowy uznany za pomnik przyrody, platan klonolistny, lipy, graby.
Historia:
Wzmianki o wsi Grochów, a konkretnie o Mikołaju z Grochowa, pojawiają się w dokumentach już w 1370 r. Wieś należała wówczas do rodu Grochowskich herbu Paprzyca-Kuszaba. Akta łęczyckie z lat 1387-1400 wymieniają Franka z Grochowa oraz jego żonę Wojsławę i syna Wojciecha, a także Mścigniewa, Mikosza i Witosława z synem Piotrem, Grzegorza, Piotra i Jana. W źródłach pojawia się także Andrzej Grochowski, zwany Cholewą – współdziedzic Grochówka oraz Aleksy – dziedzic Janic w łęczyckim w 1576 r. Do Grochowskich Grochów należał jeszcze w XVI wieku.
Grochów wchodził w skład klucza dóbr złożonych z Miksztala, Grochowa, Grochówka, Woli Chruścińskiej, Kałów i Niechcianowa. Majątek przed 1790 r. był własnością Antoniego Brochockiego herbu Ossoria. Był synem Jana Tomasza Brochockiego, stolnika brzezińskiego, posła z województwa łęczyckiego na sejm elekcyjny w 1764 r., chorążego wielkiego łęczyckiego i Domiceli Cieńskiej. Antoni był szambelanem Stanisława Augusta Poniatowskiego, posłem ziemi dobrzyńskiej w 1786 r., sędzią sądów asesorskich i kawalerem Orderu św. Stanisława. Poza Grochowem posiadał również Wolę Nowską, Miłonice, Grabów, Zakrzew, Wymysłów i Czychrów. 23 listopada 1786 r. wziął ślub w warszawskiej parafii św. Krzyża z Józefą Colonna-Walewską herbu Pierzchała, córką Atanazego Colonna-Walewskiego i Joanny Kostro-Puławskiej herbu Ślepowron. Urodziło im się dwoje dzieci – Józef Jan (ur. 1790) i Teresa Jadwiga Franciszka (ur. 1792). Po rozwodzie z Józefą, Antoni ożenił się się z Brygidą Mierzejewską, córką Jerzego Mierzejewskiego i Marianny Naruszewicz herbu Wadwicz. Doczekali się dwójki dzieci – Adama i Barbary. Antoni zmarł w 1806 r. Został pochowany w Warszawie na dawnym Cmentarzu Świętokrzyskim.
Po 1790 r. Grochów należał już do Józefa Bagniewskiego. Ten sprzedał go w 1804 r. Janowi Zembrzuskiemu, synowi Dominika Zembrzuskiego i Kunegundy Oborskiej. 3 sierpnia 1788 r. w Rożnowie wziął on ślub z Franciszką Gliszczyńską herbu własnego, córką Józefa Gliszczyńskiego, ostatniego kasztelana biechowskiego, posła na Sejm Czteroletni w 1790 r. z województwa poznańskiego, konsyliarza województwa kaliskiego w konfederacji targowickiej w 1792 r. i Eleonory Katarzyny Teofili Bieńkowskiej herbu Ślepowron. Jan był starostą chreptyjowskim, superintendentem skarbu koronnego, radcą Izby Głównej Obrachunkowej i kawalerem Orderu św. Stanisława. Posiadał dobra w Wielkim Księstwie Poznańskim. Zmarł w Grochowie wieku 80 lat 8 maja 1824 r. Franciszka zmarła 25 maja 1838 r. w Kutnie.
W 1829 r. majątek wystawiono na licytację, na której nabył go Aleksander Stanisław Rufin Bniński herbu Łodzia. Urodził się on 26 listopada 1783 r. w Poznaniu. Był synem starosty średzkiego i wschowskiego, Ignacego Bnińskiego i kasztelanki chełmińskiej, Franciszki z Bnińskich. Po zmarłym w 1804 r. ojcu odziedziczył obszerne dobra sierakowskie. W 1807 r. Aleksander wstąpił do wojska polskiego. 8 sierpnia 1809 r. został kapitanem i dowódcą 1. kompanii utworzonego w Wielkopolsce 3. pułku jazdy galicyjsko-francuskiej, który przemianowano na 9. pułk ułanów Księstwa Warszawskiego. Brał udział w kampanii w 1809 r., za którą został odznaczony złotym krzyżem. Przed wyruszeniem pułku do Gdańska, 22 stycznia 1811 r., podał się do dymisji. W tym samym roku został posłem z departamentu poznańskiego na sejm. W 1812 r. powrócił do wojska i brał udział w kampanii rosyjskiej. Nie wyruszył z resztkami oddziału na zachód, lecz pozostał w Wielkopolsce. W sprawach dotyczących przyszłości Wielkopolski jeździł wraz z generałem Kosińskim od departamentu poznańskiego w marcu 1814 r. do Warszawy, do Franciszka Ksawerego księcia Druckiego-Lubeckiego, który wówczas był członkiem Najwyższej Rady i kierował Wydziałem Spraw Wewnętrznych.
25 maja 1816 r. Aleksander wziął ślub w warszawskiej parafii św. Andrzeja z Marią ks. Radziwiłł herbu Trąby, córką Dominika ks. Radziwiłła i Marianny Czechnickiej. Małżeństwo doczekało się dwóch córek – Julii (ur. 1817) i Zofii Izabeli (ur. 1822). Po utworzeniu Księstwa Polskiego wycofał się z życia publicznego i zamieszkał w Gutłowach, majątku, który otrzymał od braci. Przebywał także często na Litwie w dobrach swojej żony. W 1821 r. Aleksander powrócił do życia publicznego – został mianowany senatorem kasztelanem Królestwa Polskiego. W senacie zasiadał w komisji do umorzenia długu zagranicznego. W 1825 r. został kawalerem Orderu Świętego Stanisława 1. klasy. W 1828 r. został członkiem Sądu Sejmowego, który miał sądzić osoby oskarżone o zdradę stan. Wybuch powstania listopadowego zastało go na Litwie. W styczniu, kiedy panowały największe mrozy i śnieżyce, pieszo przekroczył granicę Królestwa i wrócił do Warszawy. 1 lutego 1831 r. został ministrem prezydującym w Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Gdy 10 marca zniesiono Komisję Potrzeb Wojska, a jej obowiązki przekazano intendentowi generalnemu, Bniński został mianowany na to stanowisko. Aleksander Bniński zmarł w Warszawie 16 czerwca 1831 r. Wdowa po nim wyszła powtórnie za mąż za Adama Bojarowskiego. Po śmierci Aleksandra toczyły się procesy pomiędzy członkami rodziny Bnińskich. Już w 1831 r. brat Aleksandra, Florenty Bniński zażądał od wdowy po bracie sumy 144 641 zł polskich wraz z procentami, którą zmarły był mu dłużny. Po śmierci Florentego w 1834 r., proces kontynuowała Joanna Nepomucena Zofia z Żółtowskich Bnińska, wdowa po nim, zamieszkała w Ponętowie wraz z licznym potomstwem.
Po zmarłym ojcu majątek przejęła córka, Zofia Izabela. W 1843 r. wzięła ona ślub w warszawskiej parafii św. Krzyża ślub z Sewerynem hr. Grabowskim herbu Oksza, synem Michała Grzegorza Grabowskiego i Pelagii Grabowskiej. Małżeństwo miało dwoje dzieci – Martę (ur. 1844) i Michała Maksymiliana (ur. 1845 ). W 1849 r. (?) Zofia sprzedała majątek w Grochowie Cyprianowi Marcinowi Ossowskiemu. Zmarła 1 stycznia 1857 r. w Warszawie. Maria Bnińska zmarła 15 października 1875 r. w Czarnowczycach na Litwie w wieku 83 lat.
Ossowski urodził się w 1795 r. w Humęcinie-Retkach koło Ciechanowa jako syn Kazimierza Ossowskiego i Marianny Dębskiej. 16 września 1827 r. w Grójcu ożenił się z Karoliną Skulską herbu Rogala, córką Stefana Skulskiego i Katarzyny Chmieleckiej. Małżonkowie doczekali się siedmiu córek – Stefanii (ur. 1830), Zofii Emilii Matyldy (ur. 1832), Heleny (ur. 1834), Emilii Celestyny Karoliny (ur. 1840), Natalii Anny Karoliny (ur. 1840), Izabelli Celestyny (ur. 1840) i Karoliny Julii (ur. 1844) oraz dwóch synów – Władysława i Kazimierza. Cyprian zmarł 15 grudnia 1849 r. w wieku 54 lat. Został pochowany na cmentarzu parafialnym w Grochowie. Po jego śmierci majątkiem administrowała wdowa, Karolina Ossowska.
W 1855 r. Grochów nabył Marcjan Leonard Tymieniecki herbu Zaremba. Urodził się on 6 marca 1815 r. w dobrach Byleń jako syn Tomasza Tymienieckiego i Róży Kossobudzkiej. W 1842 r. wziął ślub w Pęczniewie z Florentyną Moniką Skolimowską, córką Cypiana Skolimowskiego i Ludwiki Stokowskiej. Małżeństwo doczekało się przynajmniej pięciorga dzieci – Ludwiki Florentyny (ur. 1842 we Dworze Zalesie), Felicji Emilii (ur. 1844 we Dworze Zalesie), Stefana Jana (ur. 1849 w Popowie), Władysława (ur. 1855 w Białej) i Cypriana Tomasza (ur. 1857 w Miksztalu). Marcjan Leonard Tymieniecki zmarł 19 stycznia 1860 r. w Łęczycy w wieku 46 lat. Majątek wystawiono na licytację, na której za 41000 rubli kupił go jego teść, Cyprian Brog Skolimowski.
W 1862 r.
dobra ziemskie Grochów i Mixtal z przyległościami poprzednio jedną księgą hipoteczną objęte, wystawione zostały na sprzedaż w dwóch Oddziałach, z których Oddział I-szy składający się z dóbr Grochów w tej Księdze uregulowanych i od dóbr ogólnych Grochów odłączonych (..), nabył wyżej wymieniony Wiktor Franciszek Ostrowski za summę Rubli srebrem trzydzieści dziewięć tysięcy dziesięć – i na jego imię tytuł własności ustalony został w skutek wniosku d. 5(17) Sierpnia 1863 r. w K.W. uczynionego, dawna zaś księga dóbr Grochów pozostawioną została dla Oddziału II-go obejmującego w sobie dobra Mixtal z przyległościami Niechcianów.
W 1865 r. Wiktor sprzedał Towarzystwu Drogi Żelaznej Warszawsko Bydgoskiej za 342 ruble i 70 kopiejek grunt o powierzchni 11 morgów i 126 prętów kwadratowych pod budowę kolei.
Wiktor zmarł w 1878 r., a majątek po nim odziedziczył najstarszy syn Adam Michał Ostrowski. 18 lutego 1879 r. ożenił się on w Żychlinie z Anielą Honoratą Piaszczyńską herbu Ostoja, urodzoną w 1857 r. w Dobrowie córką Karola Joachima Szymona Piaszczyńskiego i Felicjany Feliksy Grabskiej herbu Pomian. 2 stycznia 1881 r. urodziła im się jedyna córka, Helena Józefa. 16 sierpnia 1899 r. wzięła ona ślub w kościele w Grochowie z Antonim Tadeuszem Markiewiczem, synem Ignacego Marcelego Markiewicza i Stefanii Kowalskiej. Małżonkowie doczekali się dwójki dzieci – Krystyny Anieli (ur. 1900) i Zbigniewa Andrzeja (ur. 1902).
Wg Słownika geograficznego Królestwa Polskiego z 1881 r., który powoływał się na dane z Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego:
dobra Grochów składają się z folwarku G. i Kały, nomenklatur Miedzno, Szczygle i Dezerta, wsi G., Grochówek i Kały. Rozl. Wynosi m. 1006, grunta orne i ogrody m. 600, łąk m. 69, past. M. 40, zarośli m. 270, nieużytki i place m. 27, bud. Mur. 4, drew. 10, płodozmian 13-polowy.
W 1903 r. po śmierci Adama Ostrowskiego, Grochów przejęła Helena Markiewicz. W 1910 r. sprzedała go za 100 000 rb Adolfowi Wolskiemu, inżynierowi górniczemu. Był on synem Adolfa Wolskiego i Heleny z Krzywców. Był dwukrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną była Helena z Zadrowskich, z którą miał pięcioro dzieci – Sławomira, Grażynę, Wiesława, Zbigniewa i Lucjana. Po rozwodzie z Heleną ożenił się powtórnie – 7 marca 1917 r. w Kościele Ewangelicko-Reformowanym Francuskim w Petersburgu z Anielą z Ubyszewskich Muszyńską, córką Stefana Ubyszewskiego i Konstancji z Błaszkowskich. Urodziły im się dwie córki – Aldona (ur. 1917) i Maria Bożenna (ur. 1919). Adolf zmarł 4 października 1918 r. w wieku 50 lat.
W 1920 r. dokonano podziału majątku między dziesięciu spadkobierców:
1.Wiesław Wolski w 70/448 częściach
2.Zbigniew Wolski w 70/448 częściach
3.Lucjan Wolski w 70/448 częściach
4.Grażyna z Wolskich Winiarska w 70/448 częściach
5.Aldona Wolska w 67/448 częściach
6.Marja Bożenna Wolska w 67/448 częściach
7.Janina z Dobrowolskich Wolska w 16/448 częściach
8.Helena z Wolskich Zadrowska w 12/448 częściach
9.Helena Zadrowska w 3/448 częściach
10.Irena Zadrowska w 3/448 częściach
Posiadają prawem własności według następującego wyroku: Prawo własności dóbr niniejszych uregulowane było na imię Adolfa Wolskiego, a ponieważ on zmarł i po wykonaniu formalności postępowania spadkowego dobra niniejsze przeszły w częściach własnych na dzieci jego: 1) Wiesława Wolskiego, 2) Zbigniewa Wolskiego, 3) Lucjana Wolskiego, 4) Sławomira Wolskiego, 5) Grażyny winiarskiej, 6) Aldony Wolskiej, 7) Maryji Bożenny Wolskiej, a że Sławomir Wolski również zmarł i 1/7 cześci dóbr tych odziedziczona po ojcu Adolfie Wolskim przeszła w ¼ części na rzecz pozostałej po nim wdowy Janiny z Dobrowolskich Wolskiej, z pozostałych zaś ¾ tejże 1/7 części całego spadku ¼ część przeszła na rzecz matki zmarłego Heleny Zadrowskiej wreszcie resztę tejże części przeszły w 1/3 na rzecz sióstr przyrodnich zmarłego: Heleny Zadrowskiej, Ireny Zadrowskiej, Aldony Wolskiej i Maryji Bożenny Wolskiej, zaś 2/3 części na rzecz rodzonych braci i siostry: Wiesława Wolskiego, Lucjana Wolskiego, Zbigniewa Wolskiego i Grażyny Winiarskiej.
Jednak w 1922 r. majątek został uznany za niepodzielny i wystawiony na licytację. 12 kwietnia 1922 r. zakupił go za 96 300 000 marek baron Jerzy Ike-Duninowski herbu własnego. Urodził się on 22 września 1868 r. w Wistce Królewskiej jako syn Jerzego Gotthlifa Friedricha bar. Ike-Duninowskiego i Kathariny Burgwinkel. 16 sierpnia 1899 r. wziął w Warszawie ślub z Elisą Hertel, córką Hugo Hertela i Aurelii von Colbe. Miał z nią dwóch synów – Antoniego (ur. 1901) i Leona Feliksa (ur. 1904).
W maju 1923 r. miała miejsce Wizytacja Archidiecezji przez Najdostojniejszego Arcypasterza. 17 maja arcybiskup metropolita warszawski dojechał do Grochowa, gdzie chlebem i solą powitał go kolator baron Ike-Duninowski.
W 1927 r. Ike-Duninowski sprzedał Konstantemu Władysławowi Stefanowi Rembielińskiemu działkę gruntu o powierzchni 4 ha 3991 m kw. za 3124 zł 27 gr. W 1929 r. grochowski majątek liczył 361 ha i 5635 m kw, a w 1937 r. 343 ha i 5020 m kw., z czego podwórza i zabudowania zajmowały 1 ha i 6050 m kw., ogrody warzywne – 4 ha 2961 m kw., ogrody owocowe – 2 ha 6781 m kw., ogrody spacerowe – 2 ha 1592 m kw., grunty orne – 211 ha 6820 m kw., łąki – 48 ha 8395 m kw., pastwiska – 6 ha 0765 m kw., lasy – 50 ha 3642 m kw., grunty nieszacowane – 2 ha 8460 m kw., wody – 1 ha 6031 m kw., nieużytki – 2967 m kw., a granice, drogi, rowy i wygony – 11 ha 0556 m kw. W 1938 r. z majątku wydzielono 18 ha 819 m kw., z których utworzono Kolonię Grochówek. Po wybuchu II wojny światowej rodzina Ike-Duninowskich przeniosła się do majątku w Borucinku (ob. kujawsko-pomorskie). Elise zmarła tam 24 grudnia 1940 r. w wieku 68 lat. Jerzy Ike-Duninowski zmarł 5 marca 1941 r. w wieku 72 lat.
W 1946 r. majątek przeszedł na własność Skarbu Państwa. Do końca XX w. we dworze funkcjonowała szkoła podstawowa. Później pełnił on funkcje mieszkalne. Obecnie jest opuszczony i wystawiony na sprzedaż.
