Rodzaj zabytku: dwór / zespół dworsko-parkowy
Datowanie: ok. 1850 r.
Numer rejestru zabytków i data wpisu: 479 z 20.11.1978
Zastosowanie: własność prywatna – pustostan, ruiny
Zespół architektoniczno-parkowy:
Zachował się spisany 15 lipca 1810 r. na żądanie Józefy Magnuskiej i Jana Wodzieńskiego inwentarz dóbr Imielno, Rdutów i Wilkowia. Znajduje się w nim opis pierwszego imielińskiego dworu:
Dwór dość dobry z szachólca rżniętego wybudowany, dachówką cały pokryty, frontem ku północy stoiący, do którego wchodząc Drzwi sienne w Żelazo oprawne, z Sieni udawszy się na lewą rękę są Drzwi Stolarska robotą żelaznymi rekwizytami do zamknięcia należącemi bez Klucza, z tych Drzwi Pokój pierwszy, okien trzy maiący, w którym Szyb trzy z pękanych w tafle małe osadzone, w Obicie papierowe naderwane oklione. Podłoga pułap dosyć dobre. Piec z Kafli białych, komin z cegły wymurowany, z pierwszego Pokoiu są Drzwi stolarską robotą z Żelaznymi rekwizytami bez klucza, z których wszedłszy do drugiego Pokoiu jest Okien dwa całych, z Pułapem i podłogą dobrą, Piecem Kaflowem, dwa Pokoie grzeiących kuminkiem murowanym, z drugiego Pokoiu są drzwi do Sionki w żelazo oprawne z kluczem, w tej sionce niemasz podłogi, tylko troie Drzwi, na Ogród, do Kuchni i na Górę, z tej Sionki jest Pokój z drzwiami w Żelazo oprawnemi w którym to Pokoiu Okno iedno całe, a drugiego cale Szkła nie masz, z tego Pokoiu są Drzwi do Sali w Żelazo oprawne bez Zamka i klucza z pułapem dobrym podłoga nadrzynowana, Okien trzy, w dwóch Oknach Szyb Trzynaście prze poł stłuczonych a w trzecim Oknie zupełnie szkła brakuie. Piec dwa Pokoie grzeiący z kafli nadrzynowany, Komin murowany, Kuchnia do gotowania iest, kotliska maiąca z cegły palonej wymurowana, na Gore tego Domu są Schody z Sionki tylney, pułap cały wylepiony, na tey Gorze są dwa przeforsztowania z dwoygiem drzwiami w Żelazo oprawnemi z Zamknięciem na Skoble gdzie, gdzie wszelkie schowania, u tego Domu na około okien są okiennice w Żelazo oprawne z ryglami do Zamykania żelaznemi.
Poza dworem w majątku Imielno znajdowały się wówczas także: browar, dwa chlewy, owczarnia, obora, trzy stodoły, spichlerz, stajnia, sklep, dwa kurniki, studnia, kościół, dzwonnica, stara i nowa plebania oraz dwie stodoły, spichrz i obora należące do plebanii. We wsi znajdowała się kuźnia, stodoła kowala, chałupa szewca, chałupa organisty, gościniec, stajnia, 17 chałup i wiatrak.
Obecny dwór w Imielnie powstawał najprawdopodobniej w dwóch etapach. Około 1850 r. wzniesiono neorenesansową, środkową część parterową, murowaną z cegły, otynkowaną, na planie prostokąta, posiadającą pośrodku frontowej elewacji trójosiową sień, wysuniętą do przodu, którą wieńczy trójkątny szczyt. Na osi elewacji ogrodowej umieszczono otwarty taras. Okna są zamknięte półkoliście. Układ pomieszczeń w tej części jest dwutraktowy z sienią i salonem na osi. W II połowie XIX wieku do części parterowej dobudowano po obu jej stronach piętrowe pawilony, dwuosiowe, wysunięte ryzalitowo do przodu. Ujęto je pilastrami i zwieńczono od frontu i od tyłu trójkątnymi szczytami z okrągłymi okienkami. Oba te dobudowane pawilony są podpiwniczone. Układ pomieszczeń w lewym pawilonie jest trzytraktowy, zaś w prawym dwutraktowy. Zarówno parterowa, jak i piętrowa część dworu pokryte są dwuspadowym dachem. Ten nad częścią parterową jest z dachówki, a nad parterową z papy i eternitu.
Dwór otacza 12-hektarowy park krajobrazowy z poł. XIX w. z bogatym drzewostanem i wieloma okazami starodrzewu. Wg stanu na 1970 r. znajduje się tam 26 gatunków drzew (m.in. topole szare, lipy drobnolistne, jesiony wyniosłe, świerki) i 16 gatunków krzewów. W parku znajdują się też dwa stawy. Na jednym z nich jest wyspa, na której umiejscowiona była bażanciarnia.
Historia:
O najdawniejszej przeszłości Imielna możemy przeczytać w kutnowskiej gazecie Głos Pracy z 1928 r., w której to w rubryce Z przeszłości Kutna i Ziemi Kucieńskiej umieszczono taką oto historię:
Wieś Imielno pod Łaniętami właściwie się nazywała Jemielina vel Jemielna (oczywiście od Jemioły) i była gniazdem Jemieleńskich herbu Nieczuja. Nasięgniew z Jemielina, Jakusz Jemielski z Jemielina i Mścigniew z Jemielina prawują się w Łęczycy 1388-1398 czyli przez dziesięć lat. Niewiadomo czy to byli bracia, w każdym razie krewni a wojownicze ich imiona wywoływały oczywiście wzajemny gniew „na się” i „mściwy”. Te same imiona spotykamy jednak w następnych pokoleniach – Jakusz Nr 2 nabywa Wilkowyję (tuż obok Imielna) i prawuje się w Sieradzu, Mścisław Nr 2 z Jemielina jest 1488 na uniwersytecie krakowskim. W 1550 wychodzi Elżbieta Jemielska córka Jana z Jemielina za Ambrożego Oporowskiego z Oporowa, potem odznacza się jeszcze 1619 Stanisław Jemielski jako kasztelan kowalski, stolnik inowrocławski – lecz powoli splendor rodu wygasa zabłysnąwszy ostatnim płomykiem 1704 w osobie Stanisława Nr 2, który był kasztelanem nakielskim „Mężem cnót i pobożności wielkiej i zasług dla dobra Reipublicae szacownych”.
Kolejnymi właścicielami Imielna była rodzina Magnuskich herbu Awdaniec. W 1685 r. Aleksander Magnuski, kanonik gnieźnieński, krakowski, łowicki i włocławski dokonał ponownej erekcji parafii w Imielnie i odłączenia jej od parafii grochowskiej, dla której Imielno było kościołem filialnym, obsługiwanym przez proboszcza z Grochowa. Terytorium nowej parafii stanowiły dobra dziedziczne kanonika i składały się ze wsi Imielno, Rdutów i Wilkowyja. Aleksander ufundował również w Imielnie nowy drewniany kościół parafialny, który funkcjonuje do dziś. Kiedy kanonik zmarł w 1689 r., jego dobra przeszły w ręce rodziny Magnuskich.
W końcu XVIII w. Imielno należało do Jana Magnuskiego, sędziego ziemskiego gostynińskiego. Jego żoną była Józefa z Modlińskich. Miał z nią dwie córki – Franciszkę i Mariannę (ur. 1801), które odziedziczyły po nim majątek. Po śmierci ojca siostry zaczęły w sądzie dochodzić swoich praw i dzielić spadek. W trakcie trwania procesu zmarła Franciszka, zostawiając córkę Józefę Franciszkę Adelajdę.
Marianna w 1817 r. w Kępnie wyszła za mąż za Antoniego Dezyderiusza Jaxa-Żeromskiego herbu Gryf, urodzonego 23 maja 1796 r. syna Wojciecha Jaxa-Żeromskiego i Marii z Orzechowskich. Urodziło im się pięciu synów – Henryk Marceli Wojciech (ur. 1821), Władysław (ur. 1826), Mieczysław (ur. 1828 i zmarły po dwóch miesiącach), Jan Ewangelista Apollin (ur. 1834) i Kazimierz Czesław (ur. 1848) oraz jedna córka – Bronisława Franciszka (ur. 1828).
Antoni zmarł 30 lipca 1855 r. Został pochowany w grobowcu obok kościoła parafialnego w Imielnie. Majątek po nim dziedziczyli: żona Marianna, syn Henryk – dziedzic dóbr Gawłowo i Żukowo z przyległościami w okręgu łowickim, syn Władysław – dziedzic dóbr Borysławice Kościelne z przyległościami w okręgu łęczyckim, córka Bronisława Płończyńska zamieszkała w dobrach męża pod Sochaczewem, syn Jan – zostający w pułku Króla Neapolitańskiego w Warszawie i nieletni syn Kazimierz, którego opiekunem został Lucjan Orpiszewski, dziedzic dóbr Kłóbka. W 1857 r. wykonano spis inwentarza po zmarłym Antonim, który zawierał 297 pozycji wyposażenia dworu, a także inwentarza żywego i martwego. Marianna zmarła 23 lipca 1867 r. w wieku 67 lat.
Po śmierci Antoniego Żeromskiego majątek został wystawiony na licytację, na której kupił go Rajmund Mikołaj Skarzyński, dziedzic dóbr Łanięta.
W 1873 r. Izba Skarbowa Warszawska sprzedaje wyżej wymieniony poduchowny majątek Imielno, zawierający morgów siedemdziesiąt prętów sto dwadzieścia dwa w granicach wskazanych planem sporządzonym w roku tysiąc osiemset siedemdziesiątym drugim (…) na własność obywatela ziemskiego Eugeniusza Skarzyńskiego, za summę rubli srebrem trzy tysiące trzysta dwa, ze wszystkiem do tego majątku należącemi użytkami i dochodami z tem prawami jakie służyły skarbowi. Grunta sprzedane z mocy deklaracji zatwierdzonej przez Warszawską Izbę Skarbową w dniu dwudziestym szóstym czerwca tysiąc osiemset siedemdziesiątego drugiego roku znajdują się w posiadaniu dzierżawnem Rajmunda Skrzyńskiego z terminem do dnia dwudziestego Maja tysiąc osiemset siedemdziesiątego trzeciego roku, za opłatą czynszu dzierżawnego po sto trzydzieści jeden rubli kopiejek siedemdziesiąt jedna rocznie.
Eugeniusz Skarzyński herbu Bończa urodził się 17 lipca 1832 roku w Berlinie jako syn Rudolfa Napoleona Skarzyńskiego i Benigny z Gliszczyńskich herbu własnego. 5 czerwca 1853 roku wziął on ślub z Jadwigą Koczorowską herbu Rogala, córką Tertuliana Witalisa Filipa Koczorowskiego i Franciszki Bnińskiej herbu Łodzia. Małżonkowie doczekali się pięciorga dzieci – Franciszki Marianny (ur. 1856, zm. 1872), Jana Władysława Remigiusza (ur. 1858), Marii Benigny Franciszki (ur. 1860, zm. 1865), Marii Benigny Franciszki (ur. 1861, zm. 1865) i Benigny Katarzyny (ur. 1864). Eugeniusz był Członkiem Towarzystwa Rolniczego w Królestwie Polskim. Jadwiga zmarła 28 maja 1867 r. w Warszawie, zaś Eugeniusz 3 grudnia 1873 r. w Imielnie.
W lutym 1874 r. zebrała się Rada Familijna, która miała postanowić o dalszym losie pozostałych przy życiu, małoletnich dzieci Eugeniusza – Jana Władysława Remigiusza i Benigny Katarzyny. W skład Rady wchodzili:
Z linii Ojca 1. Rudolf Skarzyński, obywatel ziemski, w dobrach Łanięta w Okręgu Orłowskim, dziad ojczysty nieletnich; 2. Edmund Skarzyński (…), stryj ojca nieletnich; 3. Stanisław Skrzyński (…), stryj nieletnich; 4. Ignacy Cielecki (…) wuj ojca nieletnich. Z linii Matki 5. Adolf Koczarowski (…) wuj nieletnich; 6. Karol Koczarowski (…) wuj; 7. Bolesław Wysiekierski (…) jako przyjaciel.
Rada Familijna powierzyła opiekę nad nieletnimi ich dziadkowi, Rudolfowi Skarzyńskiemu. Nakazała także wykonanie po zmarłym spisu inwentarza.
W 1875 r. majątek Imielno zajmował powierzchnię 793 mórg i 295 prętów, z czego ogrody warzywne zajmowały 16 mórg i 208 prętów, grunty orne – 642 morgi i 186 prętów, łąki – 72 morgi i 30 prętów, pastewniki – 180 prętów, lasy – 14 mórg i 188 prętów, wody – 6 mórg i 278 prętów, piaski i nieużytki – 4 morgi i 121 prętów, granice, drogi, rowy i wygony – 29 mórg i 91 prętów, a pod zabudową było 6 mórg i 213 prętów.
W dokumentach Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w 1895 r. jako właściciele Imielna figurują Ryszard Jan Alfons Skarzyński herbu Bończa, syn Jana Nepomucena Skarzyńskiego i Joanny Łempickiej herbu Junosza, oraz jego żona Róża Aleksandra Wiktoria Rosenzweig, córka Michała Rosenzweig i Teresy Urszuli Cieleckiej herbu Zaremba. Wtedy to majątek zadłużony na 45.800 rub. sreb. został wystawiony na licytację.
W 1899 r. miał miejsce incydent z udziałem leśniczego z majątku Imielno i pewnego…wilka:
(…) pociągiem pocztowym, wychodzącym z Warszawy o godz. 9-ej min. 15 z rana, leśniczy majątku Imielno wyprawił do Ostrów w odpowiednio zabudowanej klatce drewnianej wilka chowanego. Zanim niezwykłego podróżnego umieszczono w wagonie, dookoła klatki zebrał się tłum ciekawych. Od żartów przeszło do zaczepek czynnych, przyczem któryś z gapiów podrażnił spokojne dotąd zwierzę. W chowanym i oswojonym już zupełnie wilku obudziła się nagle natura wolnego syna borów. Z roziskrzonym okiem i najeżoną szerścią rzucił się na kraty i począł je szarpać z taką wściekłością, iż już niewiele brakło, aby się dostał na wolność i zabrał do swoich prześladowców, którzy jednak w porę się ulotnili. Dopiero przywołanemu na pomoc leśniczemu, choć z trudnością udało się uspokoić i udobruchać rozwścieczone zwierzę.
W jednym z numerów Kurjera Warszawskiego z 1905 r. można było przeczytać, że:
w majątku Imielno, w pow. kutnowskim, u p. Kazimierza Witkowskiego, odbyło się polowanie, na którem w ciągu dnia zabito w 12 strzelb: 215 zajęcy, 28 kuropatw i lisa. Polując tylko na 30 włókach, wypadło po 8 sztuk zabitej zwierzyny na włókę. Królem łowów był p. Tadeusz Busse z Redczy, który miał na rozkładzie 28 sztuk.
Spis alfabetyczny obywateli ziemskich Królestwa Polskiego ze wskazaniem ostatniej stacji pocztowej z 1909 r. również wymienia Kazimierza Feliksa Witkowskiego jako właściciela Imielna i Rdutowa.
W 1909 r. Imielno od Witkowskiego kupił Piotr Zieleniewski. Urodził się on 19 października 1848 r. w Nagórkach jako syn Jana Zieleniewskiego i Wiktorii ze Skrzyńskich. Jego żoną była Paula Wiktoria Ewa Zielonka, z którą miał syna Bogdana Leopolda (ur. 1890). Piotr zmarł 24 kwietnia 1924 r. w Warszawie. Został pochowany na Powązkach. Po śmierci Piotra wykonano spis inwentarza majątku Imielno – jego przestrzeń wynosiła wówczas 995 morgów ziemi wraz z budynkami, żywym i martwym inwentarzem. Wyceniono go na sumę 228.829 zł i 38 gr.
Po ojcu majątek przejął Bogdan, żonaty z Zofią Gabrielą Colonna-Walewską herbu Pierzchała, córką Wincentego Hilarego Franciszka Walewskiego i Marianny Fundament-Karśnickiej herbu Jastrzębiec. Miał dwóch synów – Jana (ur. 1917) i Jerzego (ur. 1921).
W 1924 r. Bogdan sprzedał Imielno Ludomiłowi Ludwikowi Kazimierzowi Pułaskiemu herbu Ślepowron. Urodził się on 3 stycznia 1871 r. w Warszawie jako syn Ludomiła Henryka i Zofii z Lesznowskich. Uczęszczał do IV Gimnazjum w Warszawie oraz Gimnazjum Filologicznego w Kaliszu. W latach 1889-1895 studiował na Wydziale Rolniczym Politechniki Ryskiej, którą ukończył ze stopniem agronoma. W trakcie studiów został przyjęty do korporacji akademickiej Arkonia, której z czasem został nawet prezesem.
W 1905 r. współzałożył Szkołę Handlową w Koninie. Od 1909 r. był prezesem kaliskiego Gubernialnego Towarzystwa Rolniczego. Był jednym z organizatorów Związku Ziemian w Warszawie, w którym pełnił funkcję prezesa Rady. W 1918 r. został pierwszym starostą powiatu konińsko-słupeckiego. W czasie wojny 1920 r. stanął na czele Komitetu Obrony Państwa tego rejonu. Zorganizował m.in. szpitale w Uniejowie i Koninie, gdzie jego córka została sanitariuszką. Został też prezesem Rady Towarzystwa Okręgowego Rolniczego w województwie łódzkim i prezesem Rady Nadzorczej Zrzeszenia Właścicieli Lasów Prywatnych w Warszawie. Otrzymał godność szambelana papieskiego. Był senatorem I kadencji z ramienia Związku Ludowo-Narodowego w województwie łódzkim.
Ludomił ożenił się z Wandą Czarnowską herbu Grabie, córką Józefa i swej ciotecznej siostry Marii z Kozarskich. Miał z nią dwoje dzieci – Marię Irenę (ur. 1901) i Ludomiła (ur. 1902). Wanda zmarła w 1906 r. Pięć lat później Ludomił ożenił się powtórnie z Heleną z Montwiłłów, wdową po bracie.
Od 1900 r. Ludomił był właścicielem majątku Grzymiszew w guberni kaliskiej, którym zarządzał do wybuchu wojny. Rodzinny majątek powiększył do tego stopnia, że w 1922 r. należał do pięciuset najzamożniejszych w Polsce dóbr ziemiańskich. Nie chcąc dzielić Grzymiszewa pomiędzy swoje dzieci, w 1924 r. dokupił jako przyszły posag dla swojej córki Marii najpierw część (do spółki ze swym bratem Ludwikiem) sąsiadujących lasów Chylina, a następnie majątek Imielno.
W 1928 r. rozparcelowano część dóbr Imielno i Rdutów – na 96 ha i 7290 m kw. utworzono Kolonię Imielno, a na 33 ha i 1977 m kw. Kolonię Imielinek.
W 1929 r. Maria wyszła za mąż za Jana Wojciecha Kwiryna Antoniego Biernackiego herbu Poraj, syna Kwiryna Biernackiego i Jadwigi Kobierzyckiej herbu Korab. W 1931 r. urodził im się syn Andrzej. Maria upoważniła męża do administrowania majątkiem. W 1930 r. obszar dóbr wynosił 572 ha.
W 1940 r. Biernaccy zostali wysiedleni z Imielna, które otrzymał baron von Bremen z Niemców Bałtyckich.
We wrześniu 1939 r. Ludomił został aresztowany przez Niemców. Pozwolili mu wyjechać do Generalnej Guberni, ale bez prawa powrotu do domu i zabrania czegokolwiek. Okupację spędził w Warszawie i jako administrator majątku Pawłowice koło Sochaczewa. Zimą 1945 r. został aresztowany przez UB i uwięziony w Piotrkowie Trybunalskim. Po uwolnieniu przeniósł się w 1948 r. do Wrocławia, gdzie zmarł 24 maja 1953 r. Został pochowany na cmentarzu w Osobowicach, a potem przeniesiony do kaplicy rodzinnej w Grzymiszewie. Maria zmarła w 1965 r.
Po wojnie majątek w Imielnie przeszedł na własność Skarbu Państwa. We dworze zamieszkali pracownicy PGR. Po przekształceniach ustrojowych na początku lat 90-tych XX w. budynek stał się własnością gminy Nowe Ostrowy. W 1990 r. po upadku PGR-u lokatorzy wynieśli się z dworu. Tylko jego wschodnia część była zamieszkana, a w głównym holu umieszczono klub nocny, który funkcjonował przez 5 lat (do 1995 r.). Obecnie dwór jest opuszczony. Decyzją Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz wyrokiem sądu stał się własnością spadkobiercy poprzednich właścicieli.
