Kutno – dawny Dom Dochodowy Straży Ogniowej

Rodzaj zabytku: Dom Dochodowy Straży Ogniowej / teatr miejski

Datowanie: 1899-1909

Numer rejestru zabytków i data wpisu: 1134 z 1974

Zastosowanie: Centrum Teatru, Tańca i Muzyki

 

Historia:

Doktor Antoni Troczewski w całym swoim życiu kierował się zasadą: „Nic dla siebie, wszystko dla innych, to obowiązek patriotyczny polskiego inteligenta”. Przykładem tak pojmowanego obowiązku wobec „małej ojczyzny” była inicjatywa doktora Antoniego Troczewskiego – projekt pobudowania „Domu Strażackiego” dla Towarzystwa Strażackiego w Kutnie, by tenże służył po wsze czasy ku pożytkowi i potrzebom straży oraz wszelkich instytucji społecznych Ziemi Kutnowskiej. Mieszkańcy miasta Kutna i okolicy w dniu 9 lutego 1899 roku zaakceptowali ten projekt i pojęli decyzję o jego realizacji. Tylko w ten sposób mogło być nazwane przedsięwzięcie, jakiego się podjęto, by można było je zrealizować. Pamiętać bowiem należy, że ziemia kutnowska znajdowała się w tamtym czasie pod zaborem rosyjskim, postępowała rusyfikacja polskiego społeczeństwa, a pielęgnowanie kultury polskiej było surowo karane. Doktor Antoni Troczewski jednak potrafił zaangażować kutnowską inteligencję do stworzenia zakonspirowanego miejsca – „ostoi polskości”.

Powołany w celu budowy Komitet postanowił wybudować Dom Strażacki z ofiar dobrowolnych i ze źródeł przez siebie obmyślanych, wyłączając zupełnie korzystanie z funduszów Towarzystwa Strażackiego oraz zobowiązał się, że ten Dom odda na własność Towarzystwu Strażackiemu w Kutnie wówczas, gdy będzie całkowicie wykończony i nie obciążony żadnymi ciężarami. Plan budynku wykonał nieodpłatnie inż. Kazimierz Stebelski, który później także nieodpłatnie nadzorował roboty budowlane.

W tym samym roku, Komitet uzyskał zatwierdzenie planu oraz pozwolenie władz gubernialnych na budowę Domu Strażackiego na placu nazywanym Rynkiem Zduńskim. Wcześniej Rynek nazywany również Placem Garncarskim, przez większość autorów uważany jest za plac targowy osady Kutno, która w 1386 roku otrzymała przywilej targowy od księcia Ziemowita IV. Jest więc on najstarszym elementem układu przestrzennego miasta. Za taką proweniencją przemawia m.in. jego położenie pomiędzy kościołem a starym średniowiecznym traktem z Mazowsza do Wielkopolski (ul. Podrzeczna). W początkach XX wieku Rynek Zduński częściowo zatracił swoją czytelność. Było to wynikiem wybudowania Domu Dochodowego Straży Ogniowej, który podzielił go na ulice – Zduńską oraz Teatralną połączone od północy skwerem.1 Plac ten jest podłużny, niemal prostokątny nieznacznie opadający z płn. – wsch. w płd.- zach. Dzisiejszy kształt plac zyskał być może w XVIII wieku; szerokości działek odpowiadają dokładnie propozycjom Zamoyskiego („prętów 3 łokci 1”).

Lokalizacja Domu Strażackiego w tym miejscu nie była przypadkowa, gdyż od strony południowej przy ulicy Podrzecznej 51 mieścił się magazyn instrumentów strażackich (powstał w roku 1885 według projektu Kazimierza Stebelskiego)3. Od strony północnej w latach 1884-1886 wybudowano nowy kościół w miejsce uprzednio rozebranego gotyckiego. Komitet po wielu staraniach uzyskał tę część placu od władz miasta jako wieczystą, bezpłatną dzierżawę dla Towarzystwa Strażackiego w Kutnie.

Zebrane środki finansowe pozwoliły na rozpoczęcie budowy Domu Strażackiego już w lipcu 1899 roku, a we wrześniu nastąpiło uroczyste poświęcenie fundamentów Domu dokonane przez księdza prałata Piotra Zborowskiego. Po upływie roku, w lipcu 1900r. doprowadzono budowę do takiego stanu, że można było rozpocząć użytkowanie sali. Salę wynajmowano na zebrania, przedstawienia, koncerty, zabawy itp.

W końcu 1900 roku wykonano instalację ogrzewania-oświetlenia oraz urządzono scenę i garderoby. Wyposażono pomieszczenia budynku w niezbędne meble (stoły, krzesła- 288 sztuk, szafy). W 1904 roku wzniesiono ostatnią część budynku tj. piętrowy fronton, mieszczący szatnię na dole i dwa obszerne pokoje na górze. Zamontowano stałą instalację do ogrzewania w całym Domu.

Jak już wspominałam, od początku budowy, Komitet postanowił nie korzystać ze środków finansowych Towarzystwa Strażackiego. Zobowiązanie to Komitetu zostało przyjęte i zatwierdzone przez zebranie ogólne członków rzeczywistych Towarzystwa Strażackiego w dniu 15 stycznia 1905 roku. W następnym roku, Komitet obradując w pełnym składzie, uznał członków Komitetu zamieszkałych w Kutnie, jako komisję wykonawczą z atrybucjami pełnego komitetu do czasu zupełnego ukończenia „Domu Strażackiego”.

W 1907 roku w całym Domu Dochodowym założono podwójne okna na zimę, a w 1908 roku przeprowadzono roboty wykończeniowe wewnątrz Domu (prace malarskie). W końcu 1908 roku wykonano instalację oświetlenia gazowego (benzynowego). Prace te wykonał inżynier Stodólski z Warszawy, a ich koszt wyniósł 1600 rubli.

Uroczyste otwarcie Domu Strażackiego nastąpiło 20 grudnia 1908 roku. Zgodnie z tym, co postanowiono przy wyborze Komitetu Budowy, gospodarzem obiektu został doktor Antoni Troczewski. Powołano go, nadając mu wyłączne prawo do zarządzania Domem Strażackim. Z dniem 1 stycznia 1909 roku rozpoczął się okres eksploatacji Domu.

Dom Strażacki został zbudowany z czerwonej cegły, nie był otynkowany. Swoim wyglądem pięknie wpasował się w architekturę Rynku Zduńskiego, tworząc spójną kompozycję z kościołem.

Budynek posiadał rozality przy narożach w elewacjach bocznych, które ożywiały bryłę budynku. Od strony północnej na piętrze rząd arkadowych blend, w których w co drugiej było okno (okna zamknięte półcyrklowo). Wejście do budynku znajdowało się od strony północnej na osi pod prostym portykiem wspartym na filarach. Nad nim taras. Układ wnętrza symetryczny. Z westybulu schody z lewej i z prawej strony na piętro, oraz wejście do prostokątnej Sali widowiskowej.1 Ryzality dwukondygnacyjne przykryte poprzecznymi dachami baniastymi, zaś część środkowa nieco niższa – jednokondygnacyjna z dachem dwuspadowym. Od wschodu elewacja posiadała cztery otwory, obwiedzone opaską dookoła otworów i z wydatnymi gzymsami nadokiennymi. W bocznych ryzalitach w ścianach na piętrze znajdowały się po dwa okna o zwieńczeniu półcyrklowym i opaskami, a w parterze dodatkowe drzwi. Podobnie rozczłonkowana została elewacja zachodnia. Ściana ta miała swoją kontynuację w postaci muru z prostokątnymi wnękami łączącymi opisywany budynek z magazynem na instrumenty strażackie. Dopełnieniem podziału ścian były gzymsy kordonowe rozdzielające kondygnacje i rozbudowany gzyms koronujący biegnący dookoła budynku, jak też pilastry podkreślające wertykalne rozczłonkowanie elewacji.

Jakkolwiek sama budowla o założeniu prostokątnym z licznymi ryzalitami nie wyróżniała się swoją architekturą, to w przeciwieństwie do tego dach blaszany o osobliwej linii rzuca się od razu w oczy. Jego osobliwość polegała na konstrukcji łamanej, oddzielającej część górną czterospadową, o małym kącie nachylenia, od dolnej baniasto wybrzuszonej. W sumie dach sprawia, że w swej fantazyjnej sylwecie, następuje wrażenie lekkości budynku mimo znacznego masywu3. Budynek przy ul. Podrzecznej („szopa na instrumenty strażackie”) za teatrem tworzy wraz z nim jeden zespół (przebudowany) – murowany i tynkowany na planie prostokąta, parterowy, siedmioosiowy, z wejściem na środku podkreślonym trójkątnym szczytem z trzema jakby sterczynami. Elewację frontową dzielą zbliżone do kwadratu blendy, w których proste okna, a pierwotnie arkadowe otwory zamknięte każdy łukiem odcinkowym.

Budowa Domu Strażackiego trwała przez 10 lat (w okresie od 9 lutego 1899 roku do 1 stycznia 1909 roku). Po jej zakończeniu podsumowano koszty, które przedstawiały się następująco: roboty murarskie i kamieniarskie – 1594 ruble 45 kopiejek, roboty stolarskie 2315 rubli 1 kopiejka, roboty ciesielskie 379 rubli 67 kopiejek, roboty ślusarskie 657 rubli 79 kopiejek, roboty kowalskie 166 rubli 50 kopiejek, roboty blacharskie i dekarskie 873 ruble 92 kopiejki, roboty szklarskie 160 rubli 73 kopiejki, roboty zduńskie 637 rubli 12 kopiejek, roboty malarskie 1262 ruble 81 kopiejek, roboty brukarskie 15 rubli 35 kopiejek, drzewo budulcowe 3521 rubli 84 kopiejki, cegła 1463 ruble 60 kopiejek, wapno 334 ruble 22 kopiejki, żelazo 622 ruble 52 kopiejki, płyty korkowe do sufitów 547 rubli 80 kopiejek, gruduonit 123 ruble 35 kopiejek, wschody kamienne 87 rubli, multiplikatory 172 ruble 45 kopiejek, różne materiały 62 ruble 31 kopiejek, zwózka materiałów 418 rubli 6 kopiejek, stróżowanie przy budowie 35 rubli, kancelaryjne 62 ruble 51 kopiejek, ubezpieczenia i podatki 342 ruble 56 kopiejek, spłata pożyczki 2793 ruble 50 kopiejek, procenty od pożyczek 255 rubli 32 kopiejki, dekoracje, krzesła, stoły, szafy 660 rubli 65 kopiejek, różne 142 ruble 99 kopiejek, koszty oświetlenia 1593 ruble 8 kopiejek. Łącznie wydatkowano kwotę: 21302 ruble 2 kopiejki.

Z chwilą rozpoczęcia działalności Dom Strażacki dzięki zaangażowaniu gospodarza, doktora Antoniego Troczewskiego stał się znaczącym ośrodkiem kulturalnym skupiającym mieszkańców Kutna i okolic. Dom Dochodowy był także zakonspirowanym przed władzami rosyjskimi wielofunkcyjnym miejskim centrum kultury i „życia polskiego”. Było to przedsięwzięcie nowatorskie i w pewnym sensie uważać je można za protoplastęźniejszych miejskich domów kultury.1

W tym miejscu odbywały się przedstawienia teatralne zarówno aktorów zawodowych jak i amatorskich grup teatralnych, koncerty, spotkania, zabawy. Tu realizowała się idea doktora Antoniego Troczewskiego, by poprzez sztukę uczyć, wychowywać i angażować ludzi do wszystkiego, co polskie, co służyć może przyszłości narodu suwerennego i niepodległego.2

I wojna światowa poczyniła duże straty zarówno w wyposażeniu Domu Strażackiego, jak i w substancji budynku. Niemcy urządzili w nim kwatery dla wojska, w sali teatralnej urządzono szpital choleryczny, potem zaś służyła jako stajnia dla koni żołnierskich. Zniszczeniu lub rozgrabieniu uległy: garderoby, kostiumy i rekwizyty teatralne, krzesła z widowni. Nie oszczędzono samego budynku, w którym powyrywano drzwi i okna, zepsuto piece, zniszczono ściany.

Po zakończeniu działań wojennych, jeszcze pod okupacją niemiecką, Towarzystwo Ochotniczej Straży Ogniowej odzyskało budynek. Jednak dopiero w 1920 roku po zgromadzeniu środków finansowych rozpoczęto prace, by przywrócić budynek Domu Strażackiego do dawnej świetności.

Po odzyskaniu niepodległości w wyremontowanym Domu Strażackim przywrócono działalność kulturalną. Znów było to miejsce zebrań, spotkań, balów i rautów. Na deski teatru powróciły amatorskie grupy teatralne oraz gościnnie występujący słynni artyści z Warszawy i innych miast. Budynek jednak zaczął służyć przede wszystkim celom teatralnym. Mieszkańcy zwyczajowo zaczęli nazywać go Teatrem Miejskim. Podczas całego okresu dwudziestolecia międzywojennego budynek służył społeczności miasta i regionu, przyczyniając się do ożywienia życia kulturalnego.

Komitet Budowy Domu Strażackiego na spotkaniu 4 kwietnia 1928 roku podjął uchwałę o przekazaniu Domu w posiadanie Straży Ogniowej. W dniu 5 maja 1928 roku został spisany stosowny protokół pomiędzy prezesem zarządu Ochotniczej Straży Pożarnej w Kutnie Zygmuntem Chlewickim, członkami zarządu Stanisławem Maryanowskim i Adamem Nowackim a członkiem i delegatem Komitetu Budowy Domu Dochodowego Józefem Szymańskim. W protokóle zapisano, iż Józef Szymański w imieniu Komitetu oddał „Dom Strażacki z całym umeblowaniem, dekoracjami teatralnemi i ruchomościami, pobudowany przez Komitet z ofiar i składek społeczeństwa ziemi kutnowskiej, jako dar dla Straży od tegoż społeczeństwa w posiadanie Straży Pożarnej w Kutnie na ręce wyżej wymienionych członków zarządu Straży, delegowanych w tym celu uchwałą tegoż zarządu z dnia 5 kwietnia r.b. W szczególności oddane i przekazane do wieczystego użytkowania Straży zostały: I nieruchomości – a) dom Strażacki wraz z instalacją oświetlenia elektrycznego składający się z westibulu, sali piętrowej, sceny, 4 garderób, 2 pokoi w suterenie i 2 pokoi na piętrze od frontu; b) budynek gospodarczy składający się z ustępów i komórek; II – ruchomości w/g załączonego spisu inwentarza; III – pianino fabryki Arnold Fibiger w Kaliszu; IV – sumę zł 2814 groszy 5.” W powyższym protokóle zapisano także, iż członkowie zarządu Straży Pożarnej kwitują otrzymany od Komitetu Budowy majątek nieruchomy, ruchomy oraz gotówkę, a także „wyrażają głęboką wdzięczność za dar tak hojny i wysokie uznanie za jego żmudną, owocną i bezinteresowną pracę, a przedewszystkiem najzacniejszemu Dr Antoniemu Troczewskiemu jako projektodawcy i duchowemu twórcy tego domu.”

Magistrat Miasta Kutna, z przychylnością patrząc na zaangażowanie Stowarzyszenia Ochotniczej Straży Pożarnej w działalność na rzecz rozwoju kulturalnego i bezpieczeństwa pożarowego miasta i regionu podarował stowarzyszeniu plac, na którym usytuowane były nieruchomości strażackie. 14 lutego 1936 roku Magistrat Miasta Kutna, jako właściciel placu o powierzchni 2589,40 m2 położonego w mieście Kutnie przy ul. Teatralnej pod nr 1 przekazał notarialnie ten plac na rzecz Stowarzyszenia Ochotniczej Straży Pożarnej w Kutnie. Uczynił to na mocy Uchwały Rady Miejskiej miasta Kutno podjętej na posiedzeniu w dniu 13 listopada 1934 roku. Uchwała stanowiła o darowaniu placu przy ul. Teatralnej 1 w Kutnie wolnego od wszelkich długów na własność Stowarzyszeniu Ochotniczej Straży Pożarnej w Kutnie. Do aktu notarialnego przed notariuszem Wacławem Prażmowskim stanęli przedstawiciele Stowarzyszenia Ochotniczej Straży Pożarnej w Kutnie: prezes Straży Ochotniczej w Kutnie Eugeniusz Filipowicz oraz członkowie zarządu tejże Straży Karol Wodiczka i Edward Mickiewicz. Ze strony władz stawili się przedstawiciele Magistratu miasta Kutno: Burmistrz Miasta Kutno Józef Arnold i członek zarządu miejskiego miasta Kutno Ludwik Nowakowski. Akt notarialny podpisany został z zastrzeżeniem, że w razie likwidacji Stowarzyszenia Ochotniczej Straży Pożarnej w Kutnie, cała ta nieruchomość z budynkami, jakie w czasie likwidacji na niej znajdować się będą, przejdzie na własność Gminy Miasta Kutno. Przedstawiciele organizacji oświadczyli, że obdarowane stowarzyszenie podarowany plac ma już w swym faktycznym posiadaniu, że na placu tym pobudowało remizę strażacką i dom dochodowy.

Po wybuchu II wojny światowej Niemcy przejęli nieruchomość, Stowarzyszenie Ochotniczej Straży Pożarnej zostało rozwiązane przez okupanta, a całe mienie przymusowo zajęte przez władze niemieckie. Podczas okupacji Niemcy przerobili budynek na profesjonalne kino – teatr nadając wnętrzu styl „III Rzeszy”. Pierwotny charakter Domu Dochodowego został utracony. W budynku poczyniono następujące prace:

– wykonano centralne ogrzewanie systemu „Etnawerk” tj. powietrzne, składające się z pieca żeliwnego o przekroju okrągłym, wentylatora z silnikiem elektrycznym i rozrusznikiem oraz rur ocynkowanych o przekrojach 200-450 mm izolowanych masą okrzemkową i kanałów podziemnych murowanych izolowanych heraklitem ca 70 mb, służącym do rozprowadzania zimą ciepłego, a latem chłodnego powietrza; nadto w ścianach zostały umieszczone wywiewy z szybrami z blachy ocynkowanej.

– wykonano podłogę pochyłą z wzniesieniem 60 cm na długości 10 mb na konstrukcji z drewna kantowego.

– wyłożono ściany i strop na konstrukcji z łat nieheblowanych płytami celulozowymi (kapakplatten) – rodzaj tektury oraz część ścian dyktą na konstrukcji z łat.

– w hallu i toaletach wykonano podłogi terakotowe.

– wylicowano w toaletach ściany glazurą białą.

– zainstalowano 3 kompletne klozety i 6 kompletnych umywalni.

– wykonano kasę z dykty na konstrukcji z drewna kantowego.

– schody do kabiny drewniane sosnowe wachlarzowe z poręczą.

– wymurowano ścianę gr. 27 cm oddzielającą kabinę od balkonu.

– wyburzono na piętrze ścianę w celu powiększenia balkonu.

– wymurowano filary podtrzymujące balkon.

– wykonano płytę balkonową żelbetową, balustradę balkonową murowaną.

– wymieniono wszystkie drzwi.

– założono instalację oświetleniową w rurkach gumowych z przewodami częściowo aluminiowymi lub cynkowymi.

– dostarczono i zainstalowano krzesła przykręcane do podłogi systemu teatralnego z siedziskami podnoszonymi, wyściełane pluszem (158 sztuk) i krzesła nie wyściełane (264 sztuki).

Budynek był murowany, na zewnątrz tynkowany, kryty blachą cynkową, posiadający instalacje wodociągowo-kanalizacyjną, oświetleniową, wentylacyjną i centralnego ogrzewania. Nadto na nieruchomości okupant pobudował garaż murowany z cegły (3,80 m szer., 7,50 m dł., 2,5 m wys.). Garaż dłuższym bokiem przylegał do remizy strażackiej.1 Trudno jest ustalić w którym momencie istnienia budynku, został on z zewnątrz otynkowany. Prawdopodobnie prace te zostały wykonane w latach 1939-1945 (świadczą o tym fotografie z czasu II wojny).

Po zakończeniu wojny Straż Pożarna dokonała oszacowania strat. Stwierdzono brak urządzeń teatralnych, dwóch pianin, instrumentów muzycznych, kompletu orkiestry, urządzeń biurowych, rozebrano szopę na tabor strażacki, 10 sztuk pieców kaflowych, ogrodzenie nieruchomości. Strażacy nie zdążyli się jednak ucieszyć z odzyskania swojego Domu. W marcu 1945 roku, krótko po odzyskaniu niepodległości Dom Dochodowy został zajęty przez Ministerstwo Informacji i Propagandy- Departament Filmowy, Wydział kinofikacji w Łodzi. Z dniem 17 marca 1945 roku w budynku rozpoczęto działalność kinową, a także urządzano w nim spektakle, koncerty, zabawy, zebrania i prelekcje. Budynek otrzymał nazwę Kino-Teatr „Polonia”. Filmy propagandowe wyświetlano około 5 razy w miesiącu, filmy fabularne około 15 dni w miesiącu, w pozostałe dni zaś sala teatralna była poddzierżawiana na przedstawienia przyjezdnych zespołów artystycznych. Z tego tytułu pobierano intratne wynagrodzenie.

Ochotnicza Straż Pożarna zwróciła się do Ministerstwa z propozycją uregulowania stanu prawnego nieruchomości tj. wydzierżawienia swojej własności – teatru na powyższe imprezy. Niestety, umowa nie doszła do skutku z winy i braku dobrej woli Ministerstwa. 24 maja 1945 roku Stowarzyszenie, powołując się na Dekret PKWN z 7 września 1944 roku w zakresie działalności i organizacji resortu informacji i propagandy (Dz.U.R.P. nr 4/44 poz.20) oraz rozporządzenie Ministra Informacji i Propagandy z dnia 1 marca 1945 roku o utworzeniu organów w/w ministerstwa i jego instancji (Dz.U.R.P. nr 7/45 poz.42), w których to przepisach nie jest powiedziane, aby mienie prywatne, a tym bardziej osób prawnych – stowarzyszeń wyższej użyteczności publicznej, przechodziło w posiadanie, nawet czasowe Ministerstwa Informacji i Propagandy, zwróciło się do Ministerstwa o zwrot bezprawnie zajętego budynku i wypłacenie kwot zysku osiągniętego w wyniku eksploatacji budynku. Ochotnicza Straż Pożarna poinformowała także Ministerstwo, iż w przypadku nie otrzymania pozytywnej odpowiedzi do 15 czerwca 1945 roku, zmuszona będzie wystąpić na drogę sądową o przywrócenie posiadania Domu Dochodowego z mocy Dekretu z dnia 4 marca 1945 roku o majątkach opuszczonych i porzuconych (Dz.U.R.P. nr 9/45 poz.45).

Brak odpowiedzi spowodował, że 25 września 1945 roku Ochotnicza Straż Pożarna wystąpiła z wnioskiem do Sądu Grodzkiego w Kutnie z pozwem o przywrócenie posiadania nieruchomości położonej przy ul. Teatralnej 1 w Kutnie. Sprawę w imieniu i na rzecz OSP w Kutnie prowadził kutnowski adwokat Aleksander Berg. Ministerstwo Informacji i Propagandy złożyło w tej sprawie pismo wnioskując o oddalenie wniosku OSP w Kutnie z uwagi na brak w przedmiotowej sprawie aktu rejentalnego jako potwierdzenia posiadania nieruchomości stwierdzając, że załączony do pozwu protokół z 1928 roku (wcześniej cytowany) jest tylko dokumentem prywatnym. Co do ruchomości, Ministerstwo stwierdziło, że OSP nie może wskazać żadnych dowodów na posiadanie ruchomości, które znajdowały się w budynku po wojnie. Tymczasowy Zarząd Państwowy na Województwo Łódzkie w piśmie z dnia 22 października 1945 roku poparł wniosek Ministerstwa stwierdzając, iż w przedmiotowej nieruchomości mieści się prowadzony przez Ministerstwo dla celów propagandowych teatr świetlny, wobec czego powinien być on uznany za mający szczególne znaczenie dla interesów Państwa.

W tej sytuacji OSP w Kutnie w listopadzie 1945 roku wniosła sprzeciw do Ministra Skarbu RP. W uzasadnieniu stwierdzono, że OSP jest instytucją wyższej użyteczności publicznej i pozbawienie OSP w Kutnie jedynego źródła dochodu pociągnie za sobą rozwiązanie pogotowia strażackiego, a tym samym pozbawi miasto Kutno i część powiatu w razie pożaru środków ratowniczych. OSP w Kutnie jednocześnie wskazało lokal byłego kina „Moderne”, w którym można by wyświetlać filmy propagandowe (sala z odpowiednim urządzeniem i aparaturą kinową nie wykorzystywana do tych celów). W trakcie trwania procesu sporny majątek – Dom Dochodowy przeszedł w zarząd i posiadanie Przedsiębiorstwa Państwowego „Film Polski” – Okręgowego Zarządu Kin w Łodzi.

Prokuratoria Generalna Zespół Delegacyjny w Łodzi 29 lipca 1946 roku wniosła do Sądu Grodzkiego w Kutnie o oddalenie wniosku Ochotniczej Straży Pożarnej w Kutnie, a we wrześniu 1946 roku ponownie złożyła pismo procesowe do Sądu Grodzkiego w Kutnie argumentując, że okupant poniósł nakłady w wysokości 200.000 Rm przebudowując gruntownie nieruchomość. W przeliczeniu na ceny z roku 1946 uzyskano by sumę sięgającą w miliony. Stwierdzono, że nawet gdyby nie było to kino lecz zwykła nieruchomość to jeżeli nakłady przewyższają wartość majątku w stosunku do jego wartości w chwili utraty posiadania, Skarb Państwa lub przedsiębiorstwo państwowe mają prawo zamiast żądania równowartości nakładów, wykupić majątek główny od jego właściciela.

W październiku 1946 roku Sąd Grodzki w Kutnie sprawę zawiesił, ale rozpoczęły się pertraktacje ugodowe pomiędzy Ochotniczą Strażą Pożarną w Kutnie a Przedsiębiorstwem Państwowym „Film Polski” – Okręgowym Zarządem Kin w Łodzi, które przyniosły rozwiązanie sprawy.

2 grudnia 1946 roku OSP w Kutnie podpisało umowę z Przedsiębiorstwem Państwowym „Film Polski” na dzierżawę budynku. Wynegocjowano, że przedsiębiorstwo będzie płacić Straży opłatę za dzierżawę z mocą obowiązującą od 1 marca 1945 roku do 1 września 1948 roku. Według zapisów umowy przedmiot dzierżawy stanowił lokal kina „Polonia”, składający się z widowni, sceny, poczekalni, czterech garderób, kabiny, balkonu, poczekalni i ubikacji. Uzgodniono, iż Dzierżawca w lokalu prowadzić będzie kino, ale uprawniony jest do wykorzystywania lokalu na inne cele widowiskowe, także na cele zebrań organizacji i społeczne.

Jak wynika z zapisów w sprawozdaniu z okresu od 23 lutego 1945 do 1 lipca 1949 roku Stowarzyszenie zaliczyło uporządkowanie sprawy Domu Dochodowego za jedną z najważniejszych uchwał z tych lat. Stwierdzono, że „pokonano wiele trudności, nim doszło do definitywnego rozstrzygnięcia tego zagadnienia interweniując osobiście w Okręgowej Dyrekcji Film Polski w Łodzi – 16 razy, w Okręgowym Urzędzie Likwidacyjnym- 6 razy, u władz wojewódzkich – 13 razy, w Ministerstwie Administracji Publicznej – 4 razy. W tych latach roczne wpływy z dzierżawy budynku kina stanowiły około 40% łącznych dochodów Stowarzyszenia. Członkowie Ochotniczej Straży Pożarnej zdawali sobie sprawę, że budynek Domu Dochodowego przy ulicy Teatralnej 1 w Kutnie będzie ciężko odzyskać. By móc prowadzić działalność statutową, w 1948 roku kupiono posesję przy ul. Barlickiego 48 w Kutnie od byłej gminy żydowskiej.

Niestety, problemy z dzierżawą nieruchomości przy ul. Teatralnej nie ustawały. Okręgowy Zarząd Rozpowszechniania Filmów w Łodzi wypowiedział obowiązującą umowę i przestał płacić czynsz OSP w Kutnie. Natomiast Okręgowy Urząd Likwidacyjny dokonał oszacowania nakładów poniesionych przez Niemców podczas okupacji. Łączna wartość nakładów oszacowana przez władze państwowe w roku 1948 wyniosła 2.686.765 zł. Sumę tę nakazano zapłacić Ochotniczej Straży Pożarnej w Kutnie stwierdzając, że z uwagi na poczynione nakłady finansowe budynek w części jest własnością Skarbu Państwa. OSP w Kutnie odwołała się od tej decyzji, przypominając że została pozbawiona swobodnego dysponowania obiektem i czerpania z tego korzyści, a czynsz płacony przez „Film Polski” jest niewspółmiernie niski w stosunku do możliwości osiągania zysków przy swobodnym dysponowaniem nieruchomością. Władze państwowe nie miały jednak zamiaru oddać budynku Domu Dochodowego Straży Ogniowej, pomimo, że OSP w Kutnie próbowało w wielu instytucjach uzyskać pomoc (np. Ministerstwo Kultury i Sztuki stwierdziło, że uregulowaniem spraw związanych z czynszami za lokale, w których prowadzone są teatry świetlne, zajmie się w niedługim czasie państwowa Komisja Planowania Gospodarczego). Umowę dzierżawy podpisano dopiero od 1 kwietnia 1952 roku, a obowiązywała do 31 grudnia 1958 roku (w tej umowie znalazł się już zapis o prawie własności nieruchomości OSP w Kutnie na podstawie aktu notarialnego z 14 lutego 1936 roku). Pomimo obowiązującej umowy dzierżawy cały czas trwała walka o obniżenie czynszu ze strony Okręgowego Zarządu Kin w Łodzi, a o zapłatę czynszu ze strony OSP. Obie zaś strony spierały się o to, kto powinien przeprowadzać w budynku remonty kapitalne. Pomimo sporów, w latach pięćdziesiątych dokonano remontów w budynku przy ul. Teatralnej 1.

W latach sześćdziesiątych kino-teatr zmieniło nazwę. Jego nowa nazwa „19-go stycznia” miała przypominać o dacie wyzwolenia Kutna spod okupacji niemieckiej. Kino to było kinem państwowym, podległym bezpośrednio pod Wojewódzki Zarząd Kin w Łodzi, a pośrednio pod Wojewódzki Wydział Kultury PPRN. Kino to oprócz projekcji filmów fabularnych, wystawiało raz lub dwa razy w miesiącu sztuki teatralne. Najczęściej wystawiał je Teatr Ziemi Łódzkiej. Organizowane były występy artystyczne i akademie z okazji uroczystości i świąt państwowych. Działalność tą prowadziło kino aż do 1972 roku, kiedy to przeniesiono je do Powiatowego Domu Kultury.

Po transformacji ustrojowej w 1989 roku wrócono do nazwy „Polonia”. Od 1 kwietnia 1990 roku Okręgowe Przedsiębiorstwo Rozpowszechniania Filmów w Łodzi oddało kino w ajencję dotychczasowej kierownik kina. Według kierowniczki kina Ireny Gawle (1972-1992) nazwa „Polonia” o wiele lepiej pasowała do tej instytucji. Likwidacja kina nastąpiła w 1992 roku. Budynek przekazany został Ochotniczej Straży Pożarnej 15 maja 1993 roku.

Od czasu zlikwidowania kina budynek był przedmiotem dzierżawy. W latach 1995 – 2002 Ochotnicza Straż Pożarna wynajmowała budynek firmie, która zorganizowała w nim dyskotekę „Night Club Manhattan”. W budynku znajdowały się także: wypożyczalnia kaset video, sklep z odzieżą używaną. Wewnątrz poczyniono wiele zmian architektonicznych – zlikwidowano widownię teatralną, przerobiono hall i scenę. Po rozwiązaniu umowy budynek stał opuszczony. Budynek, który miał być Domem Dochodowych dla Ochotniczej Straży Pożarnej przestał być użytkowany i nie przynosił żadnego dochodu, co z kolei było przyczyną jego postępującego zniszczenia. Na wniosek Ochotniczej Straży Pożarnej, Miasto Kutno w latach 2002-2003 opiekowało się budynkiem. Jednocześnie rozpoczęły się rozmowy zarządu OSP z władzami Miasta Kutno w kwestii przyszłych losów Domu Dochodowego.

2005 rok przyniósł pozytywne rozwiązanie dramatycznego losu chylącego się ku upadkowi Domu Dochodowego. Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Ochotniczej Straży Pożarnej w Kutnie w dniu 13 września 2005 roku podjęło uchwałę o sprzedaży Domu Dochodowego na rzecz Gminy Miasta Kutno.

Rada Miasta Kutno w dniu 14 lutego 2006 roku podjęła uchwałę w sprawie wyrażenia zgody na nabycie nieruchomości przy ul. Teatralnej 1. Radni uważali za celowe przywrócenie budynkowi dawnej świetności i w dalszym ciągu wykorzystywanie go na cele kulturalne. W dniu 15 marca 2006 roku podpisany został akt notarialny sprzedaży nieruchomości położonej w Kutnie przy ulicy Podrzecznej i Zduńskiej o powierzchni 976 m2, na której usytuowany jest Dom Dochodowy Straży Ogniowej.

Gmina Miasto Kutno rozpoczęła opracowywanie dokumentacji niezbędnej do przeprowadzenia koniecznej modernizacji obiektu. W roku 2009, na zlecenie Urzędu Miasta w Kutnie, dokumentację techniczną pod nazwą „Adaptacja budynku Domu Dochodowego Straży Ogniowej na potrzeby widowiskowe i multimedialne” wykonała Pracownia Projektowo-Usługowa „MAGBUD” Bogdana Krawczyka z Kutna. Podczas inwentaryzacji i ocenie stanu technicznego odkryto polichromie w Sali teatralnej. W sprawie polichromii stanowisko zajął Prezydent Miasta Kutno oraz Wojewódzki Konserwator Zabytków Delegatura w Skierniewicach Zgodnie z zaleceniem Konserwatora wszystkie elementy polichromii zostały zachowane. W lipcu 2009 roku pani Anna Majewska-Rau opracowała Program Prac Konserwatorskich.

Gmina Miasto Kutno w lipcu 2010 roku złożyła wniosek o dofinansowanie projektu pn. „Rozwój infrastruktury kultury poprzez utworzenie Centrum Teatru, Muzyki i Tańca w Kutnie” w ramach Konkursu dla Naboru Nr 1 Działanie V.4 Infrastruktura kultury Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Łódzkiego na lata 2007-2013. Utworzenie centrum, jak napisano we wniosku, ma służyć rozwojowi regionu i miasta. Rozwój ten jest jednak możliwy do osiągnięcia tylko wraz z rozwojem potencjału kulturowego. W ramach projektu zaplanowano wykonanie generalnego remontu budynku oraz dostosowanie go do współczesnych funkcji kulturotwórczych. Wniosek Gminy Miasta Kutno uzyskał bardzo wysoką punktację 89,27%, wyprzedzając wnioski z Łodzi, Bełchatowa, Skierniewic i Łowicza.

Projekt nr WND-RPLD.05.04.00-00-057/10 pn.: „Rozwój infrastruktury kultury poprzez utworzenie Centrum Teatru, Muzyki  i Tańca w Kutnie” był współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Łódzkiego na lata 2007-2013. Oś Priorytetowa V – Infrastruktura społeczna. Działanie V.4 – Infrastruktura kultury. Instytucją Zarządzającą był Zarząd Województwa Łódzkiego. Całkowita wartość projektu wynosi 4 748 648,36 zł. Kwota dofinansowania z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego to 2 345 410,18 zł. Umowę na realizację projektu zawarto 30 listopada 2010 roku. Okres realizacji przewidziano na lata 2011- 2012.

Przetarg nieograniczony na „Przebudowę Domu Dochodowego Straży Ogniowej w Kutnie na potrzeby widowiskowe i multimedialne w ramach projektu – Rozwój infrastruktury kultury poprzez utworzenie Centrum Teatru, Muzyki i Tańca w Kutnie” ogłoszony przez Miasto Kutno w dniu 31 marca 2011 roku wygrała firma KJS z Koła, która wykonała prace modernizacyjne i przekazała budynek do użytkowania w kwietniu 2012 roku. Zakres przebudowy był dosyć duży, i wynikał ze stanu technicznego obiektu, występujących w nim instalacji oraz planowanej funkcjonalności obiektu.

Zgodnie z Projektem nastąpiła przebudowa schodów zewnętrznych i wewnętrznych, toalet, zaplecza sceny, piętra w części północnej i piwnic, wykonany został nowy system wentylacji i klimatyzacji, instalacji antywłamaniowej, elektroakustycznej, przeciwpożarowej, stropy drewniane nad piętrem (obecnie ze ślepym pułapem na glinie) zostały odkryte i zabezpieczone systemowo do klasy odporności ogniowej REI 60, zerwane zostały wszystkie posadzki, parkiety i położone nowe, wymieniono wszystkie instalacje wewnętrzne t.j. elektryczną, centralnego ogrzewania, wodociągową, kanalizacyjną, odgromową, wykonano naprawę uszkodzonych elementów dachu i pokrycia, zbudowano rozsuwane trybuny teleskopowe. Wykonano nową obudowę ganku wejściowego, który został oszklony szkłem laminowanym (od strony zewnętrznej tafla hartowana, szkło trawione), odnowiono elewacje i pomalowano dach.

W maju 2012 roku w zmodernizowanym budynku rozpoczęło działalność Centrum Teatru, Muzyki  i Tańca w Kutnie, jako filia Kutnowskiego Domu Kultury. Krzysztof Ryzlak, kierownik CTMiT, napisał na stronie internetowej tej nowej instytucji kultury, że „utworzenie Centrum Teatru  Muzyki i Tańca w tym właśnie miejscu daje mocne fundamenty i podłoże tradycji dla wszystkich planowanych form aktywności artystycznej. Centrum ma być miejscem dla prezentacji kameralnych spektakli teatralnych (min. naszych grup artystycznych: Grupa Teatralna “od jutra”, Teatr “Puszek”), recitali muzycznych, wystaw plastycznych i seansów filmowych, które będą uzupełnieniem i poszerzeniem oferty kulturalnej Kutnowskiego Dom Kultury. Idąc za ideą twórców Domu Dochodowego Centrum będzie miejscem kontaktu, dialogu i współpracy z organizacjami społecznymi, pozarządowymi, stowarzyszeniami, placówkami edukacji i upowszechniania kultury.

Generalny Konserwator Zabytków ratując kutnowskie Stare Miasto od zagłady i umożliwiając jego kompleksowa ochronę, w roku 1974 nakazał Wojewódzkiemu Konserwatorowi Zabytków w Łodzi wpisanie w rejestr zabytków dwunastu obiektów architektonicznych. Dzięki temu do rejestru zabytków został wpisany zespół urbanistyczno-architektoniczny ulicy Teatralnej i Rynku Zduńskiego – Nr rejestru 1134.1 W Gminnej Ewidencji Zabytków Miasta Kutno widnieje on pod pozycją nr 19 – „Zespół Budynków Ochotniczej Straży Ogniowej. Teatr tzw. Dom Dochodowy Straży Ogniowej. Do rejestru zabytków wpisano ulicę Teatralną i Plac Zduński, do których budynek bezpośrednio przylega.

30 listopada 2011 roku Miasto Kutno ogłosiło konkurs na opracowanie koncepcji urbanistyczno-architektonicznej Placu Wolności i Rynku Zduńskiego w Kutnie. Celem konkursu było uzyskanie najlepszego przestrzennie, funkcjonalnie i użytkowo projektu urbanistyczno – architektonicznego tej części Kutna. Do konkursu zgłoszono 19 prac. Po rozstrzygnięciu konkursu, 10 lipca 2012 roku w odnowionym Domu Dochodowym Straży Ogniowej, Prezydent Miasta Kutna Zbigniew Burzyński wręczył nagrody laureatom konkursu na opracowanie koncepcji urbanistyczno – architektonicznej Placu Wolności i Rynku Zduńskiego. I Nagrodę (20 000 zł) otrzymał Robert Charkiewicz – architekt z Warszawy. Prezydent stwierdził, że jeśli tylko Miasto Kutno uzyska środki unijne na realizację tego projektu, to praca laureata się urzeczywistni…

Mieszkańcy naszego miasta z nadzieją patrzą w przyszłość, licząc na spełnienie się tej koncepcji rewitalizacji Rynku Zduńskiego. Byłoby to piękne dopełnienie dla zmodernizowanego Domu Dochodowego Straży Ogniowej.

⇒ Na podst. artykułu Bożeny Gajewskiej pt. Historia zatoczyła koło, czyli…. znów jest teatr w Kutnie przy ulicy Teatralnej, zamieszczonym w XVI tomie “Kutnowskich Zeszytów Regionalnych” (2012).

logo-tpzk.jpg
Zadzwoń do nas
+48 883 555 432
Napisz do nas
poczta@tpzk.eu
Przewiń do góry