Rodzaj zabytku: pałac / zespół pałacowo-parkowy
Datowanie: lata 80. XIX w.
Numer rejestru zabytków i data wpisu: 435 z 06.02.1978
Zastosowanie: własność prywatna – hotel, restauracja
Zespół architektoniczno-parkowy:
Obecny okazały pałac w stylu renesansu francuskiego wybudowany został przez Naftala Majznera w latach 80. XIX w. Jest to budynek murowany z cegły i otynkowany, posadowiony na planie wydłużonego prostokąta, czteropiętrowy, podpiwniczony, o poddaszu przykrytym dachem czterospadowym nad korpusem głównym, a dwuspadowym nad skrzydłem bocznym. Połacie dachowe są pobite blachą. Czworoboczną, dwukondygnacyjną wieżę umieszczono centralnie na frontowej elewacji i pokryto czworobocznym, blaszanym hełmem. Elewacja frontowa korpusu głównego jest dziesięcioosiowa z czteroosiowym, trójarkadowym, parterowym portykiem, który umieszczono centralnie. Podtrzymuje go taras z tralkową balustradą umieszczony na wysokości piętra. Portyk ten ozdobiono pilastrami toskańskimi i dekorowanymi wydatnymi zwornikami w zwieńczeniach arkad. Okna na piętrze są dekorowane naczółkami odcinkowymi oraz podokiennikami, z kolei na parterze prostymi opaskami oraz parapetami wspartymi na kostkowych konsolkach. Na elewacji ogrodowej umieszczono otwarty taras. Do korpusu głównego dostawione zostało węższe skrzydło boczne, które wyposażono w okrągłą trzykondygnacyjną wieżyczkę o stożkowym, spłaszczonym hełmie.
Pałac otacza park w stylu krajobrazowym, założony w XIX w. Wśród drzewostanu do najcenniejszych należą: dąb szypułkowy formy piramidalnej, głóg jednoszyjkowy w formie drzewiastej, jesion amerykański, jesion wyniosły, pendula, klon Szwedlera, świerk kłujący, świerk pospolity i żywotnik wschodni.
Historia:
Malina to wieś, której początki sięgają wczesnego średniowiecza. Założono ją przy lokalnej drodze z Kutna do Oporowa. Prawdopodobnie stanowiła wtedy własność rodziny Kucieńskich, ówczesnych właścicieli pobliskiego Kutna.
Malina w XVIII w. należała do Wittanów herbu Kolumna, którzy przybyli w te okolice z Kurlandii już w połowie XVII w. Trzecia żona Jana Wittana pochodziła z Kucieńskich. Jego syn, Jędrzej Wittin, został burgrabią gostynińskim. Drugi z synów Jana, Jan Sebastian Felicjan Wittin, był kanonikiem katedralnym i oficjałem lwowskim.
Cześnik Antoni Wittan i jego trzej bracia – Józef, Bogumił i Maksymilian sprzedali majątek w Malinie w 1787 r. za 61 tysięcy florenów Marcinowi Leopoldowi Czajkowskiemu herbu Jastrzębiec, sędziemu pokoju powiatu orłowskiego, stolnikowi gostynińskiemu, komornikowi ziemskiemu i skarbnikowi. Marcin urodził się w 1732 r., był synem Aleksandra Czajkowskiego i Anastazji Kaczyńskiej. W 1790 r. wziął ślub z Teodorą Świętosławską, córką Franciszka Świętosławskiego i Rozalii Kurdwanowskiej herbu Półkozic. Małżeństwo doczekało się dwóch córek – Kasyldy (ur. 1796) i Teodory Józefaty (ur. 1781). Za czasów Marcina majątek w Malinie liczył 640 mórg. Należały do niego Stara Wieś i część Plebanek oraz Dochów. Marcin zmarł w wieku 107 lat 23 lipca 1839 r. Został pochowany na cmentarzu parafialnym w Kutnie. W tym samym roku zmarła też jego żona. Po rodzicach majątek odziedziczyły córki. Teodora wyszła za mąż za nieznanego z imienia Trzcińskiego. Zmarła w 1868 r. Kasylda w 1815 r. wyszła za mąż w Kutnie za Michała Wincentego Okólskiego herbu Rawicz, syna Józefa Okólskiego i Rozalii Leszczyńskiej, uczestnika powstania listopadowego, porucznika gwardii Wojska Polskiego, szefa szwadronu w pułku szwoleżerów gwardii, kawalera Orderu Krzyża Wojskowego Polskiego, francuskiej Legii Honorowej i orderu holenderskiego. Małżonkowie doczekali się pięcioro dzieci – Teodory Róży (ur. 1816), Anny Pauliny Nepomuceny (ur. 1818), Aleksandry Pauliny (ur. 1820), Aurelii Kazimiery Nepomuceny (ur. 1822) i Kazimierza Antoniego Józefa (ur. 1826).
Mąż Kasyldy prowadził hulaszczy tryb życia, przez co doprowadził majątek do znacznego zadłużenia. Zmarł 10 sierpnia 1858 r. Po jego śmierci Kasylda wydzierżawiła Malinę swojemu zięciowi, Gorgoniuszowi Cyprianowi Tomaszowi Trzcińskiemu herbu Rawicz, synowi Seweryna Wojciecha Trzcińskiego i Doroty Lisowskiej, od 9 listopada 1834 r. mężowi córki Aleksandry. Gorgoniusz otrzymał: 16 koni, 37 wołów, 30 krów, folwark wielkości około 640 mórg (w tym około 600 mórg ziemi ornej, 15 mórg łąk, kanał w ogrodzie i 5 sadzawek o powierzchni 4 mórg, granice i drogi o powierzchni 6 mórg oraz place i pod budynkami – 16 mórg). W 1860 r. Towarzystwo Budowy Kolei Warszawsko-Bydgoskiej odkupiło 9 mórg ziemi.
Kasylda zmarła 1 marca 1860 r. Niecały miesiąc później, 28 marca, zmarła Aleksandra. Po ich śmierci majątek w Malinie odziedziczył Kazimierz Okólski, najmłodszy syn Kasyldy, a pewną jego część także Georgoniusz Trzciński, Ignacy Zaborowski – mąż Teodory Okólskiej i Aniela z Zaborowskich Wilkoszewska.
Z lustracji przeprowadzonej po śmierci Kasyldy wynika, że w Malinie znajdowały się następujące budynki:
„Dwór murowany, parterowy, kryty blachą o 2 kominach murowanych, z frontu 4 okna weneckie i drzwi dwuskrzydłowe podwójne z okienkiem, a obok dwa okna wąskie z prętami żelaznymi. Od tyłu dwa okna weneckie i wielkie drzwi oszklone z 4 części złożone z okiennicą dwuskrzydłową z jednego boku na dole, 2 okienka u góry, okratowane, w parterze 2 okna weneckie i wejście murowane kryte blachą i drzwi dwuskrzydłowe, w drugim szczycie podobne okna. Na dachu rynny cynkowe o 12 rurach spadowych. W ogrodzie stała altana okrągła, kryta blachą, z drzewa, stara. Pod nią znajdowała się stara murowana lodownia. Inne budynki to lamus murowany, podpiwniczony, kryty dranicami, z murowanym kominem, stodoła z gliny lepiona, budynek z kamieni i cegły mieścił młocarnię fabryki Evansa, sieczkarnię, a obok w szopie maneż 4 konny, dom folwark i chlewy z cegły, częściowo z gliny, karczma zwana Wygodą ze stajnią i chlewami murowana i podpiwniczona, oberża ze stajnią murowana z piwnicami, kryta gontami (znajdowała się przy trasie Warszawskiej). Przy oberży kręgielnia, altana i huśtawka drewniana. Natomiast stajnie, stodoły, spichrz, dawny browar, 13 chałup ludzi folwarcznych, wiatrak i kuźnia były zbudowane z drzewa i kryte słomą. Zapewne w tym czasie przebudowywano drogę do Oporowa, gdyż tu znajdowały się ‘koszary rządowe’. Przy dworze znajdowała się ogród owocowy i warzywny, w którym oprócz 200 drzew owocowych były krzewy agrestu, malin, porzeczek oraz róże, bzy włoskie, leszczyna i drzewa dzikie.”
W 1861 r. ze względu na liczne długi majątek wystawiony został na licytację, na której zakupił go Aleksander Lentzki, właściciel nieruchomości (m.in. browaru parowego)w Warszawie. Aleksander urodził się 25 czerwca 1814 r. Był synem Bogumiła Lentzkiego i Julianny Bartel. W 1841 roku wziął ślub w warszawskiej parafii Nawiedzenia NMP na Nowym Mieście z Julianną Apolonią Migurską. Urodziły im się dwie córki – Julianna Adela (ur. 1842) i Izabela Ludwika (ur. 1846). Zaraz po zakupie majątku w Malinie, Aleksander odsprzedał go Władysławowi Malczowi , mężowi córki Julianny. Julianna zmarła 29 grudnia 1865 r. w wieku 23 lat.
W 1869 r. Malinę kupił Juliusz August Wilhelm Rutsch, urodzony 13 lipca 1821 r., syn Karola Edwarda (doktora medycyny) i Marii Karoliny Thierbach. Miał dwóch braci Emila Edwarda Ryszarda (ur. 1820) i Gustawa. 18 maja 1847 r. wziął ślub w kościele św. Krzyża w Warszawie z Karoliną Bożeną Brodzińską, córką profesora Uniwersytetu Warszawskiego. Był członkiem sekcji rolnej Towarzystwa Popierania Przemysłu i Handlu. Zmarł 16 maja 1890 r. w Krakowie, został pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie.
W 1883 r. Malinę nabył Naftal Majzner – właściciel cukrowni “Maria” w Sójkach, “Kornelin” w Łaniętach i “Izabelin” w pow. ciechanowskim. W końcu XIX w. powierzchnia dóbr wynosiła 653 morgi.
W 1903 r. Malinę kupił za 110 000 rubli Ludomir Skotnicki herbu Rola. Urodził się on w 1837 r., był synem Antoniego Zenona Tomasza Skotnickiego i Antoniny Stodólskiej herbu Plon. Ożenił się z Reginą Teklą Tabaczyńską herbu Grabie. Małżeństwo miało troje dzieci – Antoniego Leopolda (ur. 1904), Irenę Marię (ur. 1905) i Romana Tadeusza (ur. 1908). Ludomir zmarł 2 czerwca 1909 r. Został pochowany na cmentarzu parafialnym w Kutnie. Do czasu pełnoletności dzieci majątkiem zarządzała Regina.
Majątek podzielono dopiero w 1930 r. Malinę otrzymał Antoni Leopold Skotnicki. W 1935 r. ożenił się z Haliną Grabowską herbu Grzymała, córką Henryka Grabowskiego i Stefanii Wieszczyckiej. Urodziło im się troje dzieci – Bożena (ur. 1936), Maria (ur. 1938) i Tomasz Henryk (ur. 1948). Antoni ukończył Gimnazjum Rontalera w Warszawie i Wyższą Szkołę Rolniczą w Poznaniu. Gospodarował w Malinie do 1939 r., kiedy to wziął udział w kampanii wrześniowej. W 1940 r. majątek w Malinie przejęli Niemcy i wysiedlili właścicieli. Antoni został aresztowany w 1943 r. i wywieziony do obozu w Niemczech. W czasie wojny w pałacu urządzono szpital dla żołnierzy niemieckich. Po wojnie Antoni i Halina Skotniccy zamieszkali w Łodzi. Antoni zmarł tam 19 września 1979 r. Został pochowany przy rodzicach na cmentarzu parafialnym w Kutnie. Halina zmarła w sierpniu 2020 r., spoczęła obok męża. Najmłodszy z synów Antoniego i Haliny, Tomasz Henryk Skotnicki, ukończył zootechnikę na SGGW w Warszawie, pisząc pracę magisterską z zakresu hodowli koni arabskich. Następnie pracował w Stadninie Koni Janów Podlaski, będąc współtwórcą pierwszych aukcji i Pokazu Narodowego Koni Czystej Krwi. W 1982 r. wyjechał do Arizony, by zarządzać stadniną American Farms i organizować m.in. aukcję w Scottsdale. Następnie przez wiele lat prowadził Magness Arabians w Kaliforni i Kolorado. Obecnie Tomasz Skotnicki pełni funkcję Konsula Honorowego RP w Denver i zajmuje się międzynarodowym konsultingiem, również w sprawach hodowlanych.
Syn Romana Tadeusza Skotnickiego, Aleksander Skotnicki (ur. 1948) jest profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Jagiellońskiego, hematologiem, transplantologiem, specjalistą chorób wewnętrznych IIº, kierownikiem Katedry Hematologii CMUJ i ordynatorem Kliniki Hematologii Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie. Jest współautorem artykułów dotyczących historii Krakowa, Uniwersytetu Jagiellońskiego, zabytków, prezesem zarządu Fundacji „Stradomskie Centrum Dialogu” zajmującej się m.in. wydawaniem książek o Żydach z Listy Schindlera.
Po wojnie majątek przeszedł na własność Skarbu Państwa. Część ziemi rozparcelowano i podzielono między chłopów, a z części utworzono PGR. W pałacu na krótko swoją siedzibę miała szkoła, potem do połowy lat 80. mieścił się w nim dom dziecka. W 2016 r. firma PLANIUM sp. z o.o. z Łodzi rozpoczęła remont pałacu. We wrześniu 2017 r. działalność rozpoczęła już tam restauracja, organizowane są rożnego rodzaje przyjęcia – jubileusze, komunie, chrzciny, wesela, śluby. Właściciele aranżując wnętrza postawili na eklektyzm – starali się zachować XIX-wieczną domową atmosferę pałacu, która współgra stylistycznie i aranżacyjnie z nowoczesnością. W wyposażeniu poszczególnych pomieszczeń wzrok przyciąga cała masa antyków – mebli, lamp, zegarów, obrazów i innych bibelotów, które nadają miejscu niepowtarzalny klimat. Na uwagę zasługuje biblioteka, w której gromadzone są pozycje książkowe pochodzące nawet z początku XIX w. (można znaleźć tu m.in. wydawnictwa z okresu napoleońskiego czy pierwsze wydania dzieł Sienkiewicza), nuty, gazety, płótna, ryciny, albumy ze zdjęciami. W 2020 r. pałac zmienił właściciela.
