„Ojczyzna to ziemia i groby”
Ferdinand Foch (1851-1929)
Ratowanie starych, zabytkowych nagrobków na Rzymskokatolickim Cmentarzu Parafialnym w Kutnie.
Cmentarz – to księga kultury utrwalająca ślady historii – tak o cmentarzu na Powązkach mawiał nieżyjący już Jerzy Waldorf – należy o niego dbać, by pozostawał na zawsze miejscem godnego spoczynku. A taką księgą kultury w naszej „małej ojczyźnie” jest cmentarz parafialny w Kutnie.
Cmentarz parafialny w Kutnie gromadzi w sobie świadectwa ostatnich niemal 200 lat historii regionu kutnowskiego. Groby kryją szczątki doczesne kolejnych pokoleń, tworzących historię naszego miasta. Są wśród nich ludzie szczególnie zasłużeni dla Kutna. Wiele z tych grobów, poprzez swoje pomniki i inskrypcje, ma dziś historyczną i kulturową wartość. Stare, zabytkowe pojedyncze mogiły, przewrócone krzyże czy prawie całkowicie zarośnięte tablice nagrobkowe – to miejsca, których nie brakuje, i o które trzeba zadbać.
Szkoda tylko, że niektórzy z mieszkańców Kutna nie dostrzegają piękna swej nekropolii. Może brak im świadomości, że niszcząc groby, niszczą pamięć. ,,Najłatwiej niszczyć. Trudniej zachować to, co godne zachowania” – pisała Wisława Szymborska. Winni zastanowić się nad tymi słowami ci, którzy niszczą stare nagrobki, wykopują krzyże, rozkradają to, co pozostało ze starych grobowców. A przecież te stare nagrobki to zabytki podlegające ochronie prawnej. Należy jednak zauważyć, że jest to nie tylko wykroczenie wobec prawa, to także występek wobec pamięci – pamięci jednostki i pamięci zbiorowej. Co po nas zostanie, jeśli my sami niszczymy przeszłość?
Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej próbuje uratować to, co jeszcze zostało do uratowania. Możemy to czynić, jeśli uda się zebrać odpowiednie środki pieniężne Oczywiście, nie wszystkie nagrobki wymagają nakładów pieniężnych. Wiele nagrobków jest czyszczonych i konserwowanych przez członków TPZK – wystarcza dobra wola, trochę czasu i sił, by doprowadzić do porządku stary nagrobek…. Jednak zabytkowe groby wymagają ręki konserwatora dzieł sztuki i środków finansowych.
Pierwszą kwestę publiczną, w celu zdobycia środków finansowych na konserwację starych grobów, Zarząd Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej zorganizował w dniu 11 listopada 1992 roku. Inicjatorem ratowania zabytków kutnowskiego cmentarza był śp. Andrzej Urbaniak prezes TPZK. Członkowie Towarzystwa oraz młodzież szkolna z I Liceum Ogólnokształcącego im. J. H. Dąbrowskiego kwestowali na ten cel. Dzięki hojności mieszkańców Kutna odrestaurowano pomnik nagrobny wielce zasłużonego pierwszego Honorowego Obywatela Kutna, dr Antoniego Troczewskiego, oraz nagrobek Franciszki Enderlin, Przełożonej Pensji Żeńskiej.
Stowarzyszenie już dużo wcześniej współpracowało z „Dąbrowszczakiem”, którego uczniowie pod opieką pani Danuty Bartol prowadzili co roku systematyczną pracę utrzymywania porządku na zabytkowych grobach cmentarza parafialnego w Kutnie.
Po jedenastu latach kwestę wznowiono i trwa ona nieprzerwanie od 2003 roku do dziś. Kwesta jest prowadzona każdego roku w dniu 1 listopada i w Zaduszki, od godzin porannych aż do zmierzchu. Udział w kweście licznie biorą członkowie Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej oraz wolontariusze: harcerze, młodzież szkolna z kutnowskich szkół średnich i podstawowych, posłowie na Sejm RP, przedstawiciele władz samorządowych Kutna i Powiatu Kutnowskiego, pracownicy kutnowskich instytucji kultury, artyści, a także inne osoby, którym zależy na kultywowaniu pamięci o naszej „małej ojczyźnie” (około 100 osób).
Podczas prowadzenia kwesty na cmentarzu rozdawane są ulotki, na których prezentowane są nagrobki wyremontowane ze środków finansowych zebranych podczas wcześniejszej kwesty oraz te, które wymagają odnowienia w najbliższym czasie. Rozdajemy od 1500 do 2000 sztuk ulotek. Niestety, nieraz brakuje ich przed końcem kwesty.
Dziękujemy ks. prałatowi Stanisławowi Pisarkowi i ks. dr Jerzemu Swędrowskiemu – Dziekanowi Kutnowskiemu, który ze zrozumieniem i pomocą podchodzi do naszej społecznej pracy na rzecz ochrony starych i zabytkowych grobów na Cmentarzu Parafialnym w Kutnie.
Przy konserwacji i renowacji grobów zabytkowych zachodzi konieczność korzystania z profesjonalnego wykonawstwa. Roboty i usługi konserwacji i renowacji grobów zabytkowych mogą wykonywać osoby posiadające kwalifikacje wymagane do prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich, badań konserwatorskich określone w rozporządzeniu Ministra Kultury z dnia 9 czerwca 2004 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych, badań konserwatorskich i architektonicznych, a także innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz badań archeologicznych i poszukiwań ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych. Pod czujnym okiem konserwatora dzieł sztuki członkowie TPZK czyszczą, odnawiają i konserwują te nagrobki, które nie są wpisane do rejestru zabytków. Oprócz prac wymagających wiedzy o sztuce konserwacji, w ciągu całego roku kalendarzowego członkowie tej sekcji wykonują bardzo prozaiczne prace – porządkują teren wokół grobów i wyrywają chwasty.
Zaraz po zmierzchu, gdy już zakończone jest kwestowanie, w „Modrzewiowym Dworku” – siedzibie TPZK przy ul. Narutowicza 20, przeprowadzamy liczenie wrzuconych do puszek pieniędzy. Te czynności przeprowadza specjalnie w tym celu powołana komisja (od pierwszej kwesty w 2003 roku zarząd TPZK co roku powołuje komisję ds. przeliczenia środków finansowych zebranych podczas kwesty na odnowienie starych nagrobków). W skład komisji zawsze wchodzą prezes, skarbnik TPZK, członek Komisji Rewizyjnej TPZK, osoba prowadząca sekretariat oraz kilku członków TPZK. Zdejmowane są plomby z puszek i komisja liczy pieniądze. Po przeliczeniu gotówki sporządza się protokół (z wyszczególnieniem, ile bilonu i banknotów oraz z jakim nominałem), który podpisują wszyscy członkowie komisji. Środki finansowe na renowację starych grobów gromadzone są na rachunku TPZK na osobnym koncie w banku.
Inicjatywa otoczenia opieką zabytkowych nagrobków na cmentarzu parafialnym spotkała się z przychylnością wielu mieszkańców miasta i okolic. Podczas kolejnych kwest zebrano kwoty:
2003 rok – 3.855,35 zł,
2004 rok – 5.460,25 zł,
2005 rok – 6.016,75 zł,
2006 rok – 5.604,41 zł,
2007 rok – 8.8817,30zł,
2008 rok – 11.366,80 zł,
2009 rok – 8.841,20 zł,
2010 rok – 10.531,00 zł,
2011 rok – 10.233,00 zł,
2012 roku – 11.307,07 zł,
2013 rok – 11.714,54 zł,
2014 rok – 13.358,00 zł,
2015 rok – 11 350,79 zł,
2016 rok – 8085,57 zł,
2017 rok – 10140,12 zł,
2018 rok – 13002,00 zł,
2019 rok – 15076,27 zł
2020 rok – kwesta nie odbyła się z uwagi na epidemię Covid-19 i zamknięte cmentarze.
Dzięki hojności mieszkańców regionu kutnowskiego, odwiedzających naszą nekropolię, w roku 2004 rozpoczęto remont dwóch pierwszych grobów – odnowiono nagrobek Anny z Wernów-Krysińskiej (pochodzący z 1838 roku i należący do najstarszych na kutnowskiej nekropolii) oraz nagrobek rodziny Kamińskich (pochodzący z II połowy XIX wieku – m.in. Jana Kamińskiego +1889). Prace te wykonywane były przez pana Baranowskiego, a ukończone zostały w roku 2006.
Następne zabytkowe nagrobki były już konserwowane i poddawane renowacji przez pp. Jarosława i Barbarę Czechowskich – konserwatorów dzieł sztuki z Torunia. Przed przystąpieniem do prac sporządzana jest dokumentacja konserwatorska, zawierana jest umowa, i dopiero na tej podstawie prowadzone są prace. W latach 2005-2007 został odnowiony grobowiec (w kształcie kapliczki) rodziny Grochowskich z II połowy XIX wieku, znanych miejscowych aptekarzy.
W roku 2007 pp. Jarosław i Barbara Czechowscy rozpoczęli restaurację jednego z piękniejszych grobowców na cmentarzu parafialnym – nagrobku Julianny z Boguckich Janowskiej +1886 (rzeźba z postacią Matki Boskiej Bolesnej stojącej na tle krzyża). Prace trwały przez okres dwóch lat.
W następnych latach nawiązaliśmy współpracę z panią Marią Próchniewską – konserwatorem rzeźby kamiennej, z którą współpracujemy do dziś.
Zarząd TPZK podjął decyzję o oznakowywaniu grobów – na każdym odrestaurowanym nagrobku zamocowana jest tabliczka z informacją, że nagrobek został odrestaurowany z datków społeczeństwa Ziemi Kutnowskiej:
· nagrobek Anny z Wernów-Krysińskiej „Grób odrestaurowany z datków społeczeństwa Ziemi Kutnowskiej. Kwesta 2003”.
· nagrobek rodziny Kamińskich „Grób odrestaurowany z datków społeczeństwa Ziemi Kutnowskiej. Kwesta 2003”.
· nagrobek rodziny Grochowskich „Grób odrestaurowany z datków społeczeństwa Ziemi Kutnowskiej. Kwesta 2004”.
· nagrobek Witolda Matzeka „Grób odrestaurowany z datków społeczeństwa Ziemi Kutnowskiej. Kwesta 2005”.
· nagrobek Mikołaja Pawłowicza Maksymowicza Fiedorowa „Grób odrestaurowany z datków społeczeństwa Ziemi Kutnowskiej. Kwesta 2006”.
· nagrobek Julianny Janowskiej z Boguckich „Grób odrestaurowany z datków społeczeństwa Ziemi Kutnowskiej. Kwesta 2007/8”.
· nagrobek Anny Chlewickiej ze Starzyńskich „Grób odrestaurowany z datków społeczeństwa Ziemi Kutnowskiej. Kwesta 2009/10”.
· nagrobek Edwarda Kopcia „Grób odrestaurowany z datków społeczeństwa Ziemi Kutnowskiej. Kwesta 2011”.
· nagrobek dr Antoniego Troczewskiego „Grób odrestaurowany z datków społeczeństwa Ziemi Kutnowskiej. Kwesta 2012”.
· grobowiec Rodziny Chlewickich „Grób odrestaurowany z datków społeczeństwa Ziemi Kutnowskiej. Kwesta 2013”.
· nagrobek Józefy Żuchowskiej z Różyckich „Grób odrestaurowany z datków społeczeństwa Ziemi Kutnowskiej. Kwesta 2014”.
· nagrobek Marcelego i Józefy Nowak „Grób odrestaurowany z datków społeczeństwa Ziemi Kutnowskiej. Kwesta 2015”.
· obejście grobowe Lucków „Grób odrestaurowany z datków społeczeństwa Ziemi Kutnowskiej. Kwesta 2016”,
· nagrobek dr Aleksandra Hoffmana „Grób odrestaurowany z datków społeczeństwa Ziemi Kutnowskiej. Kwesta 2017”,
· kaplica Rodziny Oyrzanowskich „Grób odrestaurowany z datków społeczeństwa Ziemi Kutnowskiej. Kwesta 2018, 2019”,
Dzięki ludziom dobrej woli zachowamy wszystkie najstarsze nagrobki, które dają świadectwo nam żywym o naszej przeszłości, a może przyczynimy się do zmiany świadomości niektórych, że warto czasami obejrzeć się wstecz…
