Co mówi prawo na temat zabytków?
Podstawowym aktem prawnym, szczegółowo regulującym zasady ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce jest ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Definiuje ona pojęcie zabytku jako nieruchomość lub rzecz ruchomość, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.
Zabytki podzielono na grupy. Pierwszą stanowią zabytki nieruchome, do których zaliczają się krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne, ruralistyczne i zespoły budowlane, dzieła architektury i budownictwa, dzieła budownictwa obronnego, obiekty techniki, a zwłaszcza kopalnie, huty, elektrownie i inne zakłady przemysłowe, cmentarze, parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni, miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji. Druga grupa obejmuje zabytki ruchome: dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, kolekcje, numizmaty, militaria, sztandary, pieczęcie, odznaki, medale i ordery, wytwory techniki, materiały biblioteczne, instrumenty muzyczne, wytwory sztuki ludowej i rękodzieła oraz inne obiekty etnograficzne. Trzecią grupą są zabytki archeologiczne: pozostałości terenowe pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyska, kurhany, relikty działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej.
Ochronie mogą podlegać także nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej. Organami ochrony zabytków są:
– Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w imieniu, którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje Generalny Konserwator Zabytków,
– wojewoda, w imieniu, którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje wojewódzki konserwator zabytków. Wojewoda, na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, może powierzyć w drodze porozumienia wykonywanie części kompetencji wojewódzkiego konserwatora zabytków gminom i powiatom, z wyjątkiem prowadzenia rejestru zabytków i wojewódzkiej ewidencji zabytków.
Ochrona zabytków polega na podejmowaniu przez administrację publiczną działań mających na celu zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie, zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków, udaremnienie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków, przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicą, kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków, uwzględnienie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.
Formami ochrony zabytków są:
- wpis do rejestru zabytków;
- uznanie za pomnik historii;
- utworzenie parku kulturowego;
- ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.
Aby dbać o zabytki samorządy lokalne, ale też te wyższego szczebla tworzą i realizują programy opieki nad zabytkami. Poprzez realizację wskazanych w tych dokumentach działań następuje poprawa stanu zabytków. Poprzez ich adaptację i rewaloryzację następuje zwiększenie dostępności do nich mieszkańców. Wspólna dbałość o zachowanie wartości kulturowych wzmacnia poczucie tożsamości z tzw. małą ojczyzną i zacieśnia procesy integracyjne w społeczności lokalnej.
Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków
W kalendarzu każdego szanującego się miłośnika zabytków 18 kwietnia to data szczególna. Tego bowiem dnia obchodzony jest w większości krajów świata Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków. Ustanowiony został w 1983 roku przez Komitet Wykonawczy Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS.
W Polsce celem obchodów jest prezentowanie zabytków o szczególnym znaczeniu dla dziedzictwa światowego i bogatej spuścizny kulturowej w kraju. Elementem Dnia Ochrony Zabytków w Polsce jest nagrodzenie osób, które w szczególny sposób przyczyniły się do ochrony zabytków z różnych dziedzin.
Warto wspomnieć, że Polska jako kraj cechujący się bogactwem tradycji i aktywnie dbający o ich ochronę, jest nie tylko jednym z pierwszych Państw -sygnatariuszy Konwencji dziedzictwa światowego, ale również jednym z czołowych reprezentantów na Liście Światowego Dziedzictwa. Jak podaje Wikipedia, zgodnie ze stanem z lipca 2006 roku, zostało na nią wpisanych 13 polskich dóbr. To daje nam 9 miejsce w Europie i 15 na świecie.
Głównym celem Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków jest przybliżenie społeczeństwu ogromu znaczenia dziedzictwa kulturowego oraz problemów związanych z jego ochroną, popularyzowanie zabytków oraz przybliżenia sposobów zapobiegania ich degradacji.
Zabytki mają szczególne znaczenie dla dziedzictwa kulturowego, dlatego każdemu z nas powinno zależeć na ich ochronie. I to nie tylko tych słynnych, gdzieś daleko od Ziemi Kutnowskiej, ale także tych blisko, tutaj. Tych, które mijamy idąc do pracy, załatwiając sprawy w mieście, czy też widzimy jeżdżąc po terenie powiatu kutnowskiego. Zabytki stanowią świadectwo historii i kultury lokalnej, regionalnej i narodowej.
Zabytek chroniony prawem
Wzór i wymiary znaku określa rozporządzenie, nie precyzuje jednak szczegółowych rozstrzygnięć dotyczących trybu montażu takich oznakowań. Możliwe, że to jest jeden z powodów, dlaczego znakowanie zabytków nie jest powszechną praktyką i tylko niewielka część zabytków wpisanych do rejestru została wyróżniona tym znakiem w ciągu kilkunastu lat obowiązywania.
W sumie kwestie organizacyjne dotyczące montażu znaków są regulowane w ramach poszczególnych urzędów powiatowych. Część z nich przygotowała dla właścicieli i posiadaczy zabytków wpisanych do rejestru wzory wniosków wraz z oświadczeniem o posiadanym prawie do nieruchomości. Część starostów traktuje umieszczanie znaków informujących w całości jako zadanie własne, tzn. właściciele zgłaszają chęć oznakowania zabytku, starosta uzgadnia z konserwatorem lokalizację, wydaje decyzję administracyjną i montuje nieodpłatnie na zabytku tabliczkę.
Warto jest znakować rodzime zabytki, przyczynia się to bowiem do podniesienia świadomości u mieszkańców i turystów o wyjątkowej wartości danego obiektu. Znaki stanowią także formę promocji dziedzictwa narodowego. Wykorzystuje się je w celu zapewnienia obiektom zabytkowym rozpoznawalności i ochrony prawnej. Przyczyniają się one również do przeciwdziałania ewentualnym aktom wandalizmu bądź nieumyślnego naruszania zabytkowej substancji przez użytkowników.
Ciekawostka!
Znak informacyjny „Zabytek chroniony prawem”, którym wyróżnia się zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków, to międzynarodowy symbol ochrony dóbr kultury – znak Błękitnej Tarczy. Otóż pomysłodawcą formy graficznej i jej autorem był polski konserwator zabytków prof. Jan Zachwatowicz. Opis znaku został zamieszczony w Konwencji Haskiej z 1954 roku, w celu ochrony zabytków podczas konfliktów zbrojnych.
I Ty możesz zostać społecznym opiekunem zabytków
Status społecznego opiekuna zabytków zgodnie z ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami przysługuje osobie, która podejmuje działania związane z zachowaniem wartości zabytków i utrzymaniem ich w jak najlepszym stanie. Społeczny opiekun zabytków posiada również wiedzę w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami i zajmuje się jej upowszechnianiem.
Kim jest społeczny opiekun zabytków?
Status społecznego opiekuna zabytków zgodnie z ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami przysługuje osobie, która podejmuje działania związane z zachowaniem wartości zabytków i utrzymaniem ich w jak najlepszym stanie. Społeczny opiekun zabytków posiada również wiedzę w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami i zajmuje się jej upowszechnianiem.
Kto może zostać społecznym opiekunem zabytków?
Społecznym opiekunem zabytków może zostać osoba, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, nie była karana za przestępstwa popełnione umyślnie oraz posiada wiedzę w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.
Zadania społecznego opiekuna zabytków może wykonywać również osoba prawna lub inna jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej.
Jak można zostać społecznym opiekunem zabytków?
Osoba starająca się o zostanie społecznym opiekunem zabytków powinna złożyć wniosek w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Łodzi zawierający informację o podejmowanych dotąd działaniach na rzecz ochrony zabytków, opieki nad zabytkami i popularyzowaniu wiedzy na ich temat oraz następujące dokumenty:
- oświadczenie o posiadanej pełnej zdolności do czynności prawnych;
- aktualne (z ostatnich trzech miesięcy) zaświadczenie o niekaralności z Krajowego Rejestru Sądowego;
- program działania na rzecz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami jako społeczny opiekun zabytków.
Po pozytywnej weryfikacji kandydata, Wojewódzki Konserwator Zabytków wnioskuje do Starosty o ustanowienie Społecznego Opiekuna Zabytków. Następnie Starosta Kutnowski wydaje: osobie fizycznej – legitymację społecznego opiekuna zabytków, która zawiera jego zdjęcie, imię, nazwisko i miejsce zamieszkania, datę wydania legitymacji oraz podpis osoby upoważnionej do wydania legitymacji,
osobie prawnej lub innej jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej – zaświadczenie, które zawiera informacje o nadaniu uprawnień, nazwę i miejsce siedziby tej osoby lub jednostki, datę wydania zaświadczenia oraz podpis z podaniem imienia i nazwiska, a także stanowiska służbowego osoby upoważnionej do wydania zaświadczenia.
Jakie są uprawnienia społecznego opiekuna zabytków?
Do obowiązków społecznego opiekuna zabytków należy informowanie służb konserwatorskich o stanie powierzonego obiektu. W sytuacjach wymagających natychmiastowej interwencji, społeczny opiekun zabytków może zwrócić się z prośbą o pomoc do instytucji takich jak Państwowa Straż Pożarna, Policja, Straż Miejska, organu urbanistyki i nadzoru budowlanego itp. Opiekun zabytków może być inicjatorem wielu ciekawych działań, np.: może złożyć wniosek o uznanie wybranego obiektu za zabytkowy (wpisanie go na listę obiektów zabytkowych), może starać się o podjęcie działań zmierzających do odbudowy lub renowacji zabytku. Powinien propagować wartości obiektów zabytkowych.
Może on podejmować inicjatywy zmierzające do bezpośredniego ratowania obiektu zabytkowego, może zasięgać informacji o danym obiekcie w urzędach administracji państwowej i samorządowej. Społeczny opiekun zabytków jest uprawniony do pouczania osób naruszających przepisy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
⇒ Wykorzystano informacje ze strony internetowej https://www.wuozprzemysl.pl/aktualnosci/i-ty-mozesz-zostac-spolecznym-opiekunem-zabytkow.html
TPZK Społecznym Opiekunem Zabytków
Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej w 2015 roku otrzymało od Starosty Kutnowskiego (na wniosek Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków) uprawnienia Społecznego Opiekuna Zabytków i stara się swoimi działaniami przybliżać wiedzę o wspólnej przeszłości, historii, tradycji, a także pamięci o ludziach, miejscach i wydarzeniach, zdając sobie sprawę, iż ma to ogromne znaczenie w odkrywaniu własnej tożsamości.
