Kutnowski cmentarz żydowski zajmuje teren rozległego wzniesienia pomiędzy ulicami: Sobieskiego, Zdrojową i Tarnowskiego. Jest to puste pole bez macew i bez ogrodzenie od strony zachodniej, przy którym wybudowano w latach osiemdziesiątych duże osiedle mieszkaniowe.
Cmentarz powstał w 1793 roku. Żydzi byli tu chowani do marca 1943 roku. Trudno obliczyć ilość pochówków dokonanych na cmentarzu żydowskim w Kutnie, jednak najstarsi mieszkańcy Kutna pamiętają, że w latach przedwojennych były tu setki, a może tysiące nagrobków, a jeden z mieszkańców użył określenia “las macew”. Wśród nagrobków wyróżniał się ohel rabina Trunka. Do jego grobu pielgrzymowali pobożni Żydzi, zanosząc prośby o zdrowie i powodzenie w życiu osobistym.
Szalom Asz tak opisywał kutnowski cmentarz żydowski: “Stary cmentarz położony jest na wzgórzu, a nagrobki ocienione są drzewami. Pod każdym drzewem jest nagrobek, pod każdym nagrobkiem śpi dusza, a wszystkie spoglądają w dół na miasteczko. Grób każdego rabina otoczony jest grobami członków jego gminy, tak że można liczyć pokolenia według grobów rabinów. Część imion zmarłych słyszy się jeszcze pośród żywych. Niektóre imiona zostały wyryte w kamieniu i drewnie miasteczka, w jego uliczkach i podwórkach: zaułek reb Jochanana, podwórze reb Moszego… Cisza panuje na cmentarzu”.
Podczas II wojny światowej naziści zniszczyli nekropolię. Kamienne nagrobki wyrwano i wykorzystano do utwardzania chodników, placów i podwórek domów, zajętych przez Niemców. Na cmentarzu miał powstać Pomnik Zwycięstwa III Rzeszy, jednak planów tych nie zrealizowano. Na terenie nekropolii grzebano Żydów, zmarłych lub zamordowanych w getcie. Cmentarz był także miejscem egzekucji ludności żydowskiej.
Po wojnie nieliczni już kutnowscy Żydzi dokonali na cmentarzu pochówku przywiezionych z obozu w Chełmnie nad Nerem prochów swych bliskich. Odsłonięto wtedy pomnik ofiar Holocaustu. Była to stylizowana na macewę płyta z Gwiazdą Dawida w zwieńczeniu i napisem w językach hebrajskim i polskim: “Wieczna pamięć zamordowanym Żydom przez zbirów hitlerowskich, co spoczywają w bratniej mogile. Cześć Waszej pamięci!”. Obelisk ten został jednak bardzo szybko zburzony przez “nieznanych sprawców”. Jak wspomina jeden z mieszkańców Kutna w swym liście przesłanym do Żydowskiego Instytutu Historycznego, ostatni pogrzeb na kutnowskim cmentarzu miał miejsce w 1948 roku.
W latach dziewięćdziesiątych na cmentarzu wystawiono pomnik poświęcony pamięci Żydów z Kutna, który istnieje do dziś. Umieszczono na nim napisy w języku polskim i hebrajskim o treści: “Jest to miejsce spoczynku Żydów kutnowskich, osiadłych w mieście od początku XV wieku. Cmentarz zlokalizowany na pagórku powstał w 1793 roku. Żydzi byli tu chowani do marca 1943 roku. Prosimy o zachowanie powagi”.
Dziś na cmentarnym wzgórzu można odnaleźć fragmenty poprzewracanych i zniszczonych nagrobków, bez widocznych inskrypcji. Z ziemi wystają wierzchołki granitowych kamieni, będących zapewne nagrobkami. W części nekropolii zachował się odcinek oryginalnego, ceglanego muru cmentarnego.
Na cmentarzu nie zachowały się macewy. Podczas II wojny światowej Niemcy użyli je do utwardzania dróg, placów itp. Nasze stowarzyszenie w latach osiemdziesiątych zebrało kilkaset macew (pochodzących z cmentarza żydowskiego w Kutnie) z kutnowskich ulic i placów. Inicjatywę tę stworzył i zrealizował ówczesny prezes TPZK, Andrzej Urbaniak, wraz z członkami stowarzyszenia. Andrzej Urbaniak w wypowiedzi opublikowanej na łamach “Głosu Porannego” tak wspominał ten czas: “Przywoziliśmy macewy z okolicznych podwórek, ulic, ogródków. Odzyskiwaliśmy każdą płytę, którą udało się wyrwać z ziemi lub muru, niejednokrotnie dając w zamian płyty zastępcze”. Macewy zostały zdeponowane i zinwentaryzowane w Muzeum Regionalnym w Kutnie. Czekają na powrót na cmentarz…
Stan cmentarza jest zły – rozległa łąka wykorzystywana jest do wyprowadzania psów i libacji, w konsekwencji czego w wielu miejscach walają się śmieci, butelki i puszki po alkoholu oraz odchody…
Czas już przywrócić tożsamość i godność miejscu, na którym pochowani są mieszkańcy Kutna. Członkowie Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej podjęli się opieki nad tą nekropolią i wraz z wolontariuszami sprzątają teren cmentarza. Działania te są czynione cyklicznie, zapraszamy mieszkańców do włączenia się w naszą pracę. Staramy się przybliżać społeczności kutnowskiej tragiczny los Żydów zamieszkujących w Kutnie, zwracając uwagę na poszanowanie tego miejsca.
⇒ Wykorzystano informacje ze strony:
http://www.sztetl.org.pl/pl/article/kutno/12,cmentarze/
Jeśli nie wiesz gdzie jest położony cmentarz i chcesz zobaczyć jak on wygląda:
Cmentarz ten jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa łódzkiego łódzkiego http://www.wuoz-lodz.pl/Rejestr_i_wojewodzka_ewidencja_zabytkow_z_podzialem_na_powiaty,109
W II wydaniu „Zarys historii Żydów Ziemi Kutnowskiej”, które ukazało się jesienią 2018 roku jest zamieszczona publikacja pn. BROKEN MEMORIES.
Możesz ją obejrzeć tutaj: http://jewish.kutno.free.fr/docs/BM/BM.pdf
To bardzo ważny dokument dla Kutna, który daje nam wyobrażenie, jak wyglądały macewy na cmentarzu żydowskim w Kutnie. Członkom Grupy Żydowskiej z Kutna udało się wykonać komputerową rekonstrukcję fragmentów macew, poskładano w całość fragmenty, odczytano je i przetłumaczono na język angielski.
Ogromne podziękowania kierujemy pod adresem pana Josepha N. Kutnera, który wyraził zgodę na nieodpłatne zamieszczenie tej wykonanej pod jego kierunkiem publikacji w naszej książce.
Poniżej zamieszczamy wstęp napisany przez Josepha Kutnera do tej publikacji, byście się Państwo zorientowali, ile pracy włożyli potomkowie kutnowskich Żydów, by przywrócić pamięć o zmarłych Żydach pochowanych na kutnowskim cmentarzu i byście zajrzeli na stronę internetową, gdzie Joseph Kutner zamieścił publikację o macewach z kutnowskiego cmentarza żydowskiego…
Wstęp
Zdjęcia nagrobków powstały ze zdjęć fragmentów pozyskiwanych od lat 80-tych przez mieszkańców Kutna, mianowicie przez byłych dyrektorów Muzeum Regionalnego w Kutnie tj. śp. Andrzeja Urbaniaka oraz pana Pawła Szymczaka. Przez lata niestrudzonej pracy odzyskano siedemset fragmentów z okolicznych murów i chodników. Zgromadzone fragmenty czyszczono, katalogowano, fotografowano i umieszczano w magazynie w Kutnie, w oczekiwaniu na odpowiedni moment.
Właściwy moment nadszedł w połowie 2008 roku, kiedy to zawiązała się nowa grupa potomków Żydów z Kutna.
Wykorzystując zeskanowane komputerowo zdjęcia poszczególnych fragmentów, udało się odtworzyć z prawie połowy z nich 159 mniej lub bardziej kompletnych nagrobków (macew). Tylko na nielicznych z nich widnieją nazwiska rodowe, jak to było w zwyczaju w owym czasie (na początku XIX wieku wymuszono na polskich Żydach nazwiska rodowe). W przeważającej części nagrobki zawierały jedynie imię zmarłej osoby, jej ojca oraz datę śmierci. Porównując dane pochodzące z macew z danymi naszej genealogicznej bazy danych, udało się odzyskać niektóre z brakujących informacji, zwłaszcza nazwiska członków rodziny. To właśnie te informacje przedstawiono w książce.
„Nowy” cmentarz w Kutnie powstał w 1793 roku. Istniał przez 150 lat, zanim został całkowicie zniszczony podczas II wojny światowej. Naziści starali się wykorzenić wszelkie oznaki żydowskiej egzystencji w Polsce – 1000 lat historii i kultury – tak, więc każdy odzyskany kawałek historii sprawia, że ich porażka staje się jeszcze bardziej gorzka. Podczas gdy nazwiska pomniejszych nazistowskich zbrodniarzy zostały zapomniane kilka lat po ich śmierci, imiona naszych przodków pozostają w pamięci dzięki pracy światłych ludzi w Polsce oraz sile żydowskiej pasji do genealogii.
Rezultatem jest właśnie ta książka, a także ambitny projekt odbudowania cmentarza i przywrócenia macew w jego murach. Miejmy nadzieję, że projekt będzie realizowanych w nadchodzących latach, przy dużej dozie dobrej woli i hojności zaangażowanych w niego osób.
Książka powstała dzięki pracy pani Thii Persoff, która przez wiele tygodni wytężała swój wzrok, aby odszyfrować ledwo czytelne macewy oraz przetłumaczyła tekst hebrajski na angielski, a także pani Elynn Cohen, która stworzyła logo naszej grupy zainspirowane 200-letnią pieczęcią społeczności żydowskiej w Kutnie oraz opracowała ilustrację okładki.
Głębokie podziękowania należą się także Panu Zbigniewowi Wdowiakowi, wiceprezydentowi Kutna, oraz Panu Pawłowi Szymczakowi z Muzeum Regionalnego za ich wsparcie oraz poświęcenie dla wskrzeszenia kultury żydowskiej w Polsce.
Paryż, grudzień 2009 roku.
Joseph Kutner
Grupa Żydowska z Kutna (Jewish Kutno Group)
Tekst z języka angielskiego na język polski przełożyła Elżbieta Gontarek.
