II wydanie uzupełnione i poprawione (2018 rok)
Publikacja powstała przy wsparciu finansowym:
Prezydenta Miasta Kutno,
Barbary i Włodzimierza Żaczek z Kutna.
Partnerem TPZK w publikacji jest:
Archiwum Państwowe w Płocku Oddział w Kutnie.
Ogromny wkład w postaci udostępnionych nieodpłatnie materiałów archiwalnych włożyły następujące instytucje i osoby prywatne:
Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma,
Instytut Pamięci Narodowej, Oddział w Łodzi,
Yad Vashem,The Holocaust Martyrs’ and Heroes’ Remembrance Authority,
Bundesarchiv Archiwum Federalne w Niemczech,
Muzeum Regionalne w Kutnie,
Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna im. Stefana Żeromskiego w Kutnie,
Archiwum Państwowe w Poznaniu,
Piotr Piluk (Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce, Warszawa).
Marek Wójkowski,
Andrzej Kubiak.
Patronat Honorowy nad publikacją przyjęli:
Prezydent Miasta Kutna,
Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi,
Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce
Patronat prasowy: “Słowo Żydowskie”
Książka została podzielona na 2 tomy. W pierwszym tomie są cztery części „Świt”, „Dzień”, „Noc”, „Jutrzenka”. W części I przedstawiona jest historia osadnictwa Żydów na Ziemi Kutnowskiej, które rozpoczęło się w XVI wieku. Liczba ludności żydowskiej zwiększała się systematycznie, co doprowadziło do powstania samodzielnego kahału, który przez cały wiek XVI rósł w siłę i nabierał coraz większego znaczenia. Upadek gospodarczy Polski w XVII wieku, będący wynikiem ogólnego kryzysu i zniszczeń związanych z wojnami oraz falą pogromów żydowskich w okolicznych miastach (Łęczyca, Gąbin), nie spowodował unicestwienia kahału kutnowskiego, który w XVII stuleciu zaliczał się do najliczniejszych na tym obszarze Rzeczpospolitej. Według spisu z roku 1796 liczba ludności kahału kutnowskiego wynosiła około 1500 osób, których głównym zajęciem było rzemiosło i handel.
W części II zatytułowanej „Dzień” autorzy artykułów umieszczonych w książce przedstawili codzienne życie społeczności żydowskiej.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w roku 1918, Żydzi stali się pełnoprawnymi obywatelami Państwa. Swoimi działaniami spowodowali, że Kutno zaczęło się rozwijać. To dzięki nim w naszym mieście powstały pierwsze zakłady przemysłowe, szkoły, rozpoczęły działalność banki. Miasto zaczęło być liczącym się miejscem w Polsce i poza jej granicami.
Diaspora żydowska, zaczęła tworzyć własne szkoły, środowiskowe spółdzielnie kredytowe, towarzystwa gimnastyczno-sportowe, organizacje rzemieślników miasta Kutna i powiatu kutnowskiego, oraz stowarzyszenia, których celem była ochrona zdrowia. W Kutnie działało również żydowskie stowarzyszenie, które udzielało pomocy osobom udającym się do Palestyny, Towarzystwo Opieki nad dziećmi żydowskimi, Żydowski Klub Towarzyski i inne.
W części III przedstawiona jest najbardziej tragiczna karta z historii życia społeczności żydowskiej
Nigdy więcej nie stać bezradnie wobec zła”, tak apelował do wszystkich ludzi Władysław Bartoszewski. To trudne zadanie, czasami wręcz niewykonalne, należy jednak dążyć do spełnienia tego apelu. Nadrzędnym drogowskazem naszego działania winien być ponadczasowy, uniwersalny dla wszystkich Dekalog. W czasie II wojny światowej, po włączeniu Kutna w granice III Rzeszy, na Ziemi Kutnowskiej nastała „Noc”, która trwała ponad pięć lat, w czasie których naziści konsekwentnie realizowali swój plan eksterminacji Żydów. Działali tak skutecznie, że z liczącej około 8000 tysięcy społeczności żydowskiej miasta Kutna, przeżyło jedynie kilkudziesięciu, a i oni w większości opuścili po wojnie miasto.
Część IV którą zatytułowaliśmy „Jutrzenka”, w naszym zamyśle powinna budzić nadzieję, że podobna zbrodnia ludobójstwa nigdy się nie powtórzy.
„Mieszkam w Szwecji, jestem obywatelką szwedzką. Żyję z respektem i wdzięcznością dla tego kraju, który nas przyjął, dał możliwości pracy, a dzieciom i młodzieży nauki, ale nie jestem Szwedką. Kocham Izrael, ale nigdy nie zaakceptuję fanatyzmu i nietolerancji. Urodziłam się w Polsce, gdzie przodkowie moi żyli od setek lat, a język polski był moim pierwszym językiem. Mój mąż był Polakiem, ale ja nie jestem Polką – to zrozumiałam w 1969 roku. Staram się być człowiekiem, żyć tak jak mogę, skromnie i uczciwie, szanować ludzi niezależnie od koloru skóry, narodowości czy religii.”
Ida Kowal – Göteborg
Tak napisała pani Ida Kowal, Żydówka, urodzona w Kutnie, która z Polski musiała wyemigrować po wydarzeniach marcowych w 1968 roku. W jej tekście zamieszczonym w książce, można wyczuć tęsknotę do Polski i miasta rodzinnego Kutna, z którym wiąże wspomnienia z lat dzieciństwa.
Drugi tom zawiera dokumenty i fotografie.
Spis treści – TOM 1
Dr n. med. Karol Koszada – Kutno
Wstęp do wydania II
Dr n. med. Karol Koszada – Kutno
Wstęp do wydania I
Zamiast Przedmowy
Zbigniew Wdowiak
Słowo wstępu do wydania II
Zbigniew Wdowiak
Słowo wstępu do wydania I
Prof. dr hab. Wiesław Puś
Recenzja wydawnicza zbioru artykułów na temat: „Historia Żydów
w regionie kutnowskim”
Prof. dr hab. Wiesław Puś
Recenzja wydawnicza zbioru artykułów: „Zarys historii Żydów Ziemi Kutnowskiej”
Część pierwsza „ŚWIT”
Dr n. hum. Dariusz Marchewka – Kutno
Żydzi kutnowscy i ich gmina w końcu XVIII i pierwszej ćwierci XIX wieku
Jolanta Leśniewska – Kutno
Ludność żydowska w Żychlinie w latach 1859-1893 na podstawie ksiąg ludności stałej
Część Druga „DZIEŃ”
Dr n. hum. Janusz Pawlak – Kutno
Stowarzyszenia żydowskie w powiecie kutnowskim w okresie dwudziestolecia międzywojennego (cz. I).
Dr n. hum. Janusz Pawlak – Kutno
Organizacje i stowarzyszenia żydowskie w Kutnie i powiecie kutnowskim w latach 1918-1939 (Cz. II).
Dr n. hum. Dariusz Marchewka – Kutno
Żydowskie spółdzielnie kredytowe w Kutnie w okresie międzywojennym
Dr n. hum. Janusz Pawlak – Kutno
Żydowskie Towarzystwo Gimnastyczno-Sportowe „Makabi” w Kutnie
Dr n. hum. Dariusz Marchewka – Kutno
Żydowscy akademicy z Kutna i powiatu kutnowskiego na uczelniach zagranicznych 1918–1939
Grażyna Baranowska – Kutno
Szalom Asz – pisarz wyklęty
Grażyna Baranowska – Kutno
Twórczość Szaloma Asza – próba spojrzenia
Agnieszka Battelli – Kutno
Kultura muzyczna kutnowskich Żydów
Teresa Mosingiewicz – Kutno
Aron Eizyk – różana tradycja Kutna
Zdzisław Macher – Kutno
Moja droga do szkoły, czyli wspomnienia i obrazki z Kutna sprzed osiemdziesięciu lat
Zdjęcia z życia codziennego Żydów – Mieszkańców Kutna
Część Trzecia „NOC”
Kinga Czechowska – Toruń
Społeczność żydowska Kutna i jej losy w okresie II wojny światowej
Bożena Gajewska – Kutno
Z akt śledztwa w sprawie zamordowania przez hitlerowców obywateli polskich narodowości żydowskiej, w czasie od czerwca 1940 roku, do września 1943 roku, na terenie Getta w Kutnie
Bożena Gajewska – Kutno
Getto dla Żydów w Krośniewicach
Bernard Dąbrowicz – Krośniewice
„…Jak ja nawet nie będę – to bym chciała, żeby był ktoś i Wam opowiedział o naszych ostatnich przeżyciach
Bernard Dąbrowicz – Krośniewice
Z Krośniewic do Książenic
Anna Maria Wrzesińska – Żychlin
Żydzi w Żychlinie
Andrzej Grzegorczyk – Chełmno nad Nerem
Zagłada kutnowskich Żydów w obozie Kulmhof w Chełmnie nad Nerem
Zdjęcia z życia codziennego Żydów – Mieszkańców Kutna w latach 1939–1946
Część Czwarta „Jutrzenka”
Ida Kowal – Göteborg (Szwecja)
Mieszkam w Szwecji
Piotr Piluk – Manila (Filipiny)
Odnalezione ulice. Pejzaż miejski Kutna
Jolanta Bujalska-Kowalczyk – Kutno
W rocznicę podpisania umowy kulturalnej z miastem Bat Yam w Izraelu – moje wspomnienia
Symcha Yehuda Teichner – Hajfa (Izrael)
Dr Feliks Tajchner (14.3.1913 – 11.9.2003)
Spis treści – TOM 2
Aneksy
Joseph Kutner – Paryż (Francja)
Broken Memories. Remains of the Jewish cemetery in Kutno
Spis Żydów zamieszkałych w getcie w Kutnie 29 lipiec 1941 roku, (6604 osoby)
Spis Żydów zmarłych w getcie w Kutnie w 1941 roku, (444 osoby)
Zdjęcia stereoskopowe z kutnowskiego getta Hugo Jägera
Wybrane zdjęcia z albumu SS-Oberscharführera Baltruschata
Relacje dotyczące losów ludności żydowskiej z terenu Kutna i okolic
Fragmenty zeznań świadków Juliana P. oraz Włodzimierza R., w sprawie Schuermann (Schűrmann) Wilfred
Zeznania świadków oraz lista rozstrzelanych Żydów (159 osób) z getta w Żychlinie
