Historia
Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej (TPZK) powstało w 1972 roku staraniem miejscowej inteligencji. Stało się kontynuatorem działań wcześniej istniejącego w Kutnie ruchu społecznego. TPZK jest stowarzyszeniem czynnie i nieprzerwanie działającym od 1972 roku. Aktualnie liczy 240 członków. Stowarzyszenie od 2004 roku posiada status Organizacji Pożytku Publicznego i ma prawo do zbiórki 1 % podatku dochodowego od osób fizycznych. Od roku 2010 posiada stronę internetową: www.tpzk.eu. Od 35 lat siedzibą TPZK jest zabytkowy dworek modrzewiowy z I połowy XIX wieku przy ul. Narutowicza 20, w którym jest biuro organizacyjne, sala posiedzeń zarządu, sala odczytowa, biblioteczka wydawnictw regionalnych. Towarzystwo od wielu lat współpracuje z samorządem miejskim i powiatowym, placówkami kultury, szkołami, stowarzyszeniami kultury, kombatantami, samorządami lokalnymi, organizując wspólnie sesje naukowe i popularnonaukowe, odczyty, wystawy historyczne i artystyczne, konkursy, koncerty, wycieczki turystyczno-krajoznawcze.
Przy TPZK od 30 lat działa sekcja rękodzieła artystycznego, malarska i rzeźbiarska oraz metaloplastyki, organizując wystawy, pokazy, kiermasze, spotkania dla dzieci i młodzieży. W latach 80-tych ubiegłego wieku istniała pracownia i galeria rzeźby, galeria malarstwa i haftu, odbywały się liczne kursy haftu we współpracy z „Cepelią” i „Sztuką Polską”, a także plenery malarskie i rzeźbiarskie. Do początku lat 90. XX wieku w kursach uczestniczyło kilkaset Kutnianek. Rzeźba ludowa jest naszym lokalnym bogactwem kulturowym, ambasadorem sztuki ludowej, kształtowała się przez lata, jest ceniona i rozpoznawalna na rynku artystycznym w Polsce i za granicą. Rzeźbiarze stworzyli niepowtarzalny styl, który nazwany został „kutnowską szkołą rzeźbienia”, a ich prace stały się produktem regionalnym. Od 2007 roku TPZK i samorząd miejski finansują udział rzeźbiarzy w Międzynarodowych Targach Sztuki Ludowej „Cepeliada” w Krakowie, które są największą w Polsce imprezą promującą sztukę ludową. Od 10 lat podczas targów kutnowscy rzeźbiarze kreują, promują i pokazują tradycje rzeźby ludowej regionu kutnowskiego zarówno mieszkańcom Krakowa jak i turystom krajowym i zagranicznym.
W 2015 roku TPZK utworzyło Ośrodek Dokumentacji i Badań Ziemi Kutnowskiej przy TPZK, który gromadzi, przechowuje, bada, opracowuje, udostępnia i popularyzuje materiały dokumentowe, ikonograficzne lub audiowizualne dotyczące Ziemi Kutnowskiej. Dokumentacja gromadzona przez Ośrodek Dokumentacji i Badań Ziemi Kutnowskiej przy TPZK tworzy niepaństwowy zasób archiwalny. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej zostało zarejestrowane w bazie polskich archiwów na stronie Archiwa Społeczne.
Staraniem działaczy TPZK zostały ufundowane na terenie Kutna i powiatu kutnowskiego tablice upamiętniające miejsca ważnych wydarzeń historycznych i ludzi z nimi związanych. Poświęcone są one:
- powstaniu styczniowemu (1983),
- 37. Łęczyckiemu Pułkowi Piechoty im. ks. Józefa Poniatowskiego (1983),
- Katyńczykom Ziemi Kutnowskiej (1990, 1993),
- kutnowskiej synagodze zniszczonej w 1941 przez Niemców (1992),
- zagładzie kutnowskich Żydów na murze kutnowskiego getta (1993),
- prof. Bronisławowi Oyrzanowskiemu (1998),
- dr. Antoniemu Troczewskiemu (1998),
- prof. Jerzemu Grochowskiemu w Ostrowach (1999),
- 100-leciu powstania Stacji Doświadczalno-Rolniczej w Gołębiewie (1999).
Wieloletni, bogaty i różnorodny dorobek Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej zawiera szereg dokonań o znaczeniu ponadregionalnym, ogólnopolskim. Należą do nich badania naukowe poświęcone historii Kutna i powiatu kutnowskiego oraz czasom współczesnym, prowadzone przez członków Towarzystwa i naukowców ze środowisk uniwersyteckich. Ich rezultatem są publikacje drukowane własnym kosztem, przy wsparciu finansowym władz miasta i powiatu oraz sponsorów. Najważniejsze z nich to: monografia Kutna, wydana w 1984 roku, 21 książek – prac monograficznych, redagowanie i druk dwutygodnika „Głos Kutnowski” w latach 1987-1989, a od dwudziestu lat druk rocznika p.t. „Kutnowskie Zeszyty Regionalne” z artykułami naukowymi i popularno-naukowymi, upowszechniającymi dawne dzieje i teraźniejszość Ziemi Kutnowskiej. W ciągu 45 lat TPZK wydało 60 pozycji bibliofilskich.
Przez 25 lat stowarzyszenie prowadziło akcję bicia medali pamiątkowych obejmującą dwie serie – „Generalską” oraz „Ludzie i wydarzenia Ziemi Kutnowskiej”. Wybito 29 medali, które zaprojektowali cenieni polscy artyści medalierzy: Grzegorz Kowalski, Jerzy i Krystian Jarnuszkiewicz, Stanisława Wątróbska-Frindt, Robert Kotowicz, Ewa Olszewska-Borys. Medale były wykonywane przez Mennicę Państwową S.A. w Warszawie. Jak wynika z naszych materiałów archiwalnych, 28 maja 2001roku staraniem TPZK wybito w Mennicy Państwowej S.A. w Warszawie ostatni, dwudziesty dziewiąty medal pamiątkowy poświęcony Aleksandrowi Patkowskiemu – twórcy regionalizmu polskiego. Decyzją uczestników VII Kongresu Regionalnych Towarzystw Kultury w Gorzowie medal im. Aleksandra Patkowskiego stanowi najwyższe odznaczenie za zasługi dla polskiego regionalizmu.
Seria Generalska obejmuje medale poświęcone takim osobom jak: Generał Tadeusz Kutrzeba (medal okolicznościowy wybity dla upamiętnienia głównodowodzącego zgrupowaniem wojsk Armii „Poznań” i „Pomorze” w dniach bitwy nad Bzurą we wrześniu 1939 roku), Generał Franciszek Wlad (medal okolicznościowy poświęcony pamięci dowódcy 14 DP Armii „Poznań”, który poległ w Bitwie nad Bzurą pod Witkowicami 18 września 1939 roku), Generał Stanisław Grzmot-Skotnicki (medal okolicznościowy poświęcony pamięci gen. Brygady, dowódcy Pomorskiej Brygady Kawalerii Armii „Poznań”, który poległ w Bitwie nad Bzurą pod Tułowicami 19 września 1939 roku), Generał Mikołaj Bołtuć (medal okolicznościowy poświęcony pamięci dowódcy Grupy Operacyjnej „Wschód” Armii „Pomorze”, który poległ w Bitwie nad Bzurą pod Łomiankami 22 września 1939 roku.), Generał Franciszek Alter (medal okolicznościowy wybity dla upamiętnienia dowódcy 25 DP wchodzącej w skład Armii „Poznań”, biorącej udział w Bitwie nad Bzurą we wrześniu 1939 roku), Generał Władysław Bortnowski (medal okolicznościowy wybity dla upamiętnienia dowódcy 37 PP Ziemi Łęczyckiej im. ks. Józefa Poniatowskiego z Kutna, dowódcy Armii „Pomorze” z okresu Wojny Obronnej – września 1939 r.), Generał Roman Abraham (medal okolicznościowy wybity dla upamiętnienia dowódcy Wielkopolskiej Brygady Kawalerii biorącej udział w bitwie nad Bzurą we wrześniu 1939r.), generał Edmund Knoll – Kownacki (medal okolicznościowy wybity dla upamiętnienia postaci gen. Bryg. Dowódcy Armii „Poznań”, dowódcy GO „Zachód” uczestniczącej w walkach nad Bzurą we wrześniu 1939r.), Generał Zdzisław Przyjałkowski (medal okolicznościowy wybity dla upamiętnienia postaci gen. Bryg. Dowódcy 15 DP wchodzącej w skład armii „Pomorze” uczestniczącej w Bitwie nad Bzurą we wrześniu 1939 roku), Generał Juliusz Alfred Drapella (medal okolicznościowy dla upamiętnienia postaci gen. Dowódcy 27 DP wchodzącej w skład armii „Pomorze” uczestniczącej w Bitwie nad Bzurą we wrześniu 1939 roku) medal poświęcony Żołnierzom poległym w Bitwie nad Bzurą, medal poświęcony Żołnierzom Września, medal okolicznościowy poświęcony Bohaterom Walk nad Bzurą wybity dla upamiętnienia 50-tej rocznicy Bitwy nad Bzurą we wrześniu 1939 roku.
Na uwagę zwracają także medale: poświęcony Generałowi Władysławowi Andersowi urodzonemu w Błoniu k/Kutna; poświęcony Józefowi Piłsudskiemu; poświęcony 37 Łęczyckiemu Pułkowi Piechoty im. Księcia Józefa Poniatowskiego (medal pamiątkowy wybity dla upamiętnienia stacjonującego przez ponad 20 lat w okresie międzywojennym w Kutnie 37 pp); poświęcony Andrzejowi Małkowskiemu (medal okolicznościowy poświęcony pamięci druha A. Małkowskiego, założyciela Harcerstwa Polskiego urodzonego w Trębkach k/Kutna).
Z uwagi na wysoki poziom artystyczny i ciekawą tematykę kutnowskie medale pamiątkowe znajdują się w zbiorach wielu polskich muzeów i kolekcjonerów prywatnych w kraju i poza granicami. Pod koniec lat osiemdziesiątych XX w. jako dar mieszkańców Kutna zostały przekazane papieżowi Janowi Pawłowi II. Wielokrotnie były też przekazywane do zbiorów Polish American Numismatic Association (Polsko-Ametykańskiego Towarzystwa Numizmatycznego) w Chicago oraz prezentowane w jego publikacjach. Od polowy lat osiemdziesiątych medale pamiątkowe wielokrotnie prezentowane były na różnorodnych wystawach czasowych w Kutnie i wielu innych miastach. Wiele emisji kutnowskich medali była dofinansowana przez Ministerstwo Kultury i Sztuki.
W latach 1985-1998, w „Dworku Modrzewiowym” oraz w Muzeum-Zamek w Oporowie, odbyło się kilka wojewódzkich sejmików towarzystw kulturalnych z terenu województwa płockiego. W 1998 roku TPZK na zlecenie Rady Krajowej Regionalnych Towarzystw Kultury TPZK było organizatorem XIX Ogólnopolskich Spotkań Regionalnych na temat: Potrzeba nowego podziału administracyjnego kraju. W obradach udział wzięło 125 regionalistów z 38 województw, ponadto minister Michał Kulesza, przedstawiciele Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz samorządów lokalnych z terenu Województwa Płockiego. Ostatni regionalny sejmik województwa łódzkiego został zorganizowany w Kutnie przez TPZK w lipcu 2014 roku jako spotkanie przedkongresowe regionalistów z całej Polski w Bydgoszczy.
TPZK jest jednym z członków-założycieli Ruchu Stowarzyszeń Rzeczypospolitej Polskiej – organizacji zrzeszającej dobrowolnie stowarzyszenia regionalne z całej Polski. W latach 1990-1998 prezes TPZK Andrzej Urbaniak był członkiem Rady Krajowej Regionalnych Towarzystw Kultury, w której przez dwie kadencje reprezentował województwo płockie. Natomiast w latach 1998-2002 członkiem Prezydium Rady Krajowej RTK. Od roku 2014 województwo łódzkie w Rady Krajowej Ruchu reprezentuje obecna prezes TPZK Bożena Gajewska działając na rzecz regionalizmu polskiego.
TPZK jest także członkiem Rady Organizacji Pozarządowych Województwa Łódzkiego, a w latach 2013-2016 prezes TPZK pracowała społecznie w zarządzie tej organizacji skupiającej NGO województwa łódzkiego.
