W 2010 roku Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej zrealizowało zadanie publiczne pt. „Aktualizacja dokumentacji zagospodarowania terenu dawnego cmentarza żydowskiego w Kutnie, przy ul. Tarnowskiego” dofinansowane przez Miasto Kutno. Aktualizację przedmiotowej dokumentacji wykonała Pracownia Projektowa Architektury Krajobrazu „PRZESTRZEŃ” mgr inż. Anna Śniegucka Pawłowska z Warszawy. Pracownia zgodnie z podpisaną umową przeprowadziła aktualizację projektu zagospodarowania dawnego terenu cmentarza żydowskiego w Kutnie, a także wykonała kosztorysy inwestorskie. Po wykonaniu prac nastąpiły podsumowujące uzgodnienia z Rabinem, który zaakceptował ostateczny projekt. W sierpniu 2010 roku nastąpiło spotkanie zarządu TPZK, władz Miasta Kutna z Naczelnym Rabinem Polski, przeprowadzono rozmowy i uzgodniono istotne dla stron sprawy. Przez cały czas wykonywania zadania były prowadzone merytoryczne rozmowy i uzgodnienia przez zarząd TPZK z zainteresowanymi stowarzyszeniami i instytucjami żydowskimi.
Zakres opracowania obejmował:
- projekt ogrodzenia cmentarza,
- projekt lapidarium,
- projekt ścieżek wraz z wykazem materiałów,
- projekt zieleni,
- kosztorysy inwestorskie.
Ocena stanu zachowania
Z zachowanej dokumentacji fotograficznej rysuje się dawny obraz cmentarza, są to licznie zgromadzone groby, na wzgórzu górującym nad panoramą miasta, ogrodzony murowanym ogrodzeniem. Jeszcze w XIX wieku groby znajdują się pod koronami drzew. Dziś jest to teren trawiasty, z kilkoma przedeptami, skrótami do znajdującej się w pobliżu szkoły oraz osiedla mieszkaniowego. Sąsiedztwo zabudowy jednorodzinnej nie zmieniło się prawdopodobnie od początku XX-go wieku. Zarówno na mapach archiwalnych, jaki i zdjęciu lotniczym z 1941 roku czytelne są granice cmentarza, które prawdopodobnie z niewielkimi odchyleniami zachowały się do dnia dzisiejszego.
Opis projektu
Projekt zakłada publiczne udostępnienie obiektu, z wyraźnym przekazem funkcji jaką pełnił jeszcze po II wojnie światowej, kiedy to chowano tu ofiary reżimu nazistowskiego zmarłe w obozie Kulmhof w Chełmnie nad Nerem. Nieogrodzony i niezabezpieczony teren cmentarza w okresie powojennym podlegał stopniowej dewastacji. Obecnie jest to przestrzeń o mało czytelności historycznej. Jedynie umieszczona na zwieńczeniu wzniesienia tablica pamiątkowa jest informacją o przekazie historycznym tego miejsca. Przebieg granicy cmentarza jest mało czytelny, co może w przyszłości skutkować jej odkształceniem, zmniejszeniem.
Projekt opracowany został po przeprowadzeniu analizy opracowania z 1987 roku autorstwa Stowarzyszenia Naukowo-Technicznego Inżynierów i Techników Ogrodnictwa, Zespół Rzeczoznawców z Warszawy. Wraz z Rabinem oraz Inwestorem uznano, że przedstawione w ówczesnym projekcie rozwiązanie jest zbyt dużą ingerencją w grunt. Uznano, że aktualizacja projektu winna iść przede wszystkim w kierunku przekazu edukacyjnego historii miejsca oraz zabezpieczenia przed jego dalszą dewastacją.
- Projekt ogrodzenia cmentarza
W przeszłości teren cmentarza był ogrodzony, więc projekt zakłada odtworzenie linii ogrodzenia. Niemniej jednak jego forma nie będzie nawiązywać do tej z przeszłości. Zachowany zostanie wschodni fragment murowanego, ceglanego ogrodzenia. Południową linię z bramą wejściową tworzy istniejące metalowe ogrodzenie ze strony prywatnej posesji, które pozostaje. Dopiero przed bramą od strony wschodniej, zaczyna się projektowane, nowe ogrodzenie z bramą i kolejnym przęsłem. Dochodzące do zabudowań ze strony zachodniej przechodzi w istniejące ogrodzenie, przewidziane w projekcie zieleni do obsadzenia pnączem. Za nim, kolejny projektowany odcinek ogrodzenia zaczyna się na załamaniu odcinka przeznaczonego do zachowania i powstaje projektowany odcinek dochodzący na północy i przekształcające się z nowego ażurowego ogrodzenia wykonanego ze stali w murowane lapidarium. Lapidarium jednocześnie pełni tu rolę ogrodzenia oddzielając teren boiska szkolnego od projektowanego terenu. Brama wejściowa zostanie odtworzona w miejscu historycznego wejścia na cmentarz. Na przeciwko bramy po przeciwnej stronie cmentarza, w linii przebiegu lapidarium, znajduje się furtka. Zarówno ogrodzenie, brama wejściowa i furtka tworzą jednorodność stylistyczną. Szczegółowe rozwiązanie ogrodzenia zawarto na rysunkach detali projektu ogrodzenia. Mając powyższe na uwadze podkreślić należy, że projekt zakłada prace ziemne w zakresie budowy lapidarium i ogrodzenia poza granicami historycznego pochówku /granicami cmentarza/.
- Projekt lapidarium.
Wartość edukacyjną cmentarza podkreśli budowa lapidarium, które jak już wspomniano będzie częścią ogrodzenia. Od wewnętrznej strony cmentarza zaplanowano umieszczenie na nim zdeponowanych w Muzeum Regionalnym w Kutnie macew pochodzących z tego terenu. Zgodnie z wytycznymi Komisji Rabinicznej macewy będą mocowane na hakach tak, aby odnalezione w przyszłości fragmenty mogły być mocowane obok już zinwentaryzowanych. Zaprojektowana wzdłuż lapidarium ścieżka będzie umożliwiała swobodne podejście do macew i odczytanie znajdujących się na nich napisów. Lokalizację poszczególnych macew należy uwzględnić na etapie wykonawczym i w konsultacji z w/w Komisją.
- Projekt układu ścieżek i nawierzchni.
Układ ścieżek umożliwi dostęp do poszczególnych fragmentów cmentarza. Materiałem podstawowym dla projektowanej nawierzchni jest mieszanka naturalna – mineralna ograniczona dwoma rzędami z granitowej kostki. Takie rozwiązanie pozwoli jednocześnie w sposób trwały zapisać w terenie przebieg ścieżek. Spadki poprzeczne nawierzchni umożliwią spływ wody opadowej na powierzchnię trawiastą. Szczegółowe rozwiązanie konstrukcyjne zawarto na rysunkach branżowych dot. układu drogowego. Planowane w tym zakresie prace ziemne, związane z korytowaniem ścieżek jest na poziomie nieprzekraczającym głębokość 30 cm poniżej istniejącego poziomu gruntu. Ze względu na istniejące wzniesienie i ścieżkę z dwóch stron prowadzącą na jego zwieńczenie, zakłada się budowę kilkunastu stopni. Zaproponowany układ ścieżek łączy w sobie potrzeby komunikacyjne wewnątrz cmentarza oraz połączenie między bramą wejściową i furtką.
- Projekt zieleni.
Na terenie objętym opracowaniem zachowało się kilka sztuk dorosłego samosiewu, są to w większości niskie formy drzewiaste, niemające związku z historyczną wartością terenu. Niemniej jednak projekt zakłada ich pozostawienie ze względu na to, że próby usunięcia mogą spowodować naruszenie poziomu gruntu. W zakresie zieleni projekt zakłada nowe nasadzenia z roślinności okrywowej i pnączy. Rośliny okrywowe podkreślą zaprojektowany układ ścieżek w celu uniknięcia tworzenia nowych tzw. przedeptów. Pnącza zaproponowano na wzdłuż linii ogrodzenia, co pozwoli na wpisanie go w otaczający teren. Nie będą pokrywały zachowanej części murowanego ogrodzenia, które pozostanie odsłonięte. Pozostała powierzchnia trawiasta pozostaje w niezmienionej formie. Podlega regularnym pracom pielęgnacyjnym, ręcznemu wykaszaniu.
Liczymy na to, że znajdziemy środki finansowe i partnerów do wspólnych działań, by ogrodzić cmentarz, umieścić macewy na cmentarzu i uchronić cmentarz przed dewastacją i bezczeszczeniem. Liczymy, że uda nam się doprowadzić do ceremonii rededykacji nekropolii stanowiącej materialny relikt kulturowego dziedzictwa Żydów w Kutnie.
