Kutno to miejscowość powstała najpóźniej w XII wieku, po raz pierwszy wzmiankowana w dokumencie z 1301 roku. Otrzymanie w 1386 roku prawa targowego, niektórzy utożsamiają z z początkiem funkcjonowania Kutna, jako miasta, w każdym razie już w XV wieku określane jest ono w ten sposób w różnego rodzaju zapisach. Było ono własnością prywatną, podzieloną między wielu właścicieli i dopiero w XVIII wieku znalazło się we władaniu przedstawicieli jednego rodu: Zamoyskich; wtedy też sytuacja miasta uległa poprawie.
Pierwszy dokument poświadczający obecność Żydów w Kutnie dotyczy roku 1513, w związku, z czym wnioskuje się, iż już w połowie XV wieku istnieć tam mogła gmina żydowska. Z XVII i XVIII wieku pochodzą ślady obecności Żydów kutnowskich (nazywających się: „Kutnerami”) w Niemczech i Holandii. W tymże XVII wieku w Kutnie osadnictwo żydowskie miało zaniknąć, by znów ożywić się w XVIII wieku. Z 63 mieszkańców żydowskich w 1579 roku, w 1765 roku liczba ta wzrosła do 928, a w 1793/1794 roku wynosiła już 1272 osoby. I tak w roku 1793/1794 Żydzi stanowili 63, 5 % ludności (1272 osób), podczas gdy katolicy i luteranie odpowiednio 33,4% (668) i 3,1% (63). Tak wysoki odsetek ludności żydowskiej utrzymywał się przez cały XIX wiek, do 1914 roku włącznie.
Społeczność Żydów kutnowskich koncentrowała się nie tylko w samym mieście, ale także w okolicznych miejscowościach: 71 wsiach i dwóch mniejszych miastach (Żychlin i Gostynin). Wiadomo też, iż różna była struktura zatrudnienia Żydów żyjących w mieście i poza nim, a także ich status materialny. W 1796 roku, w miastach parali się oni przede wszystkim rzemiosłem (41, 3%) i handlem (25, 0%), podczas gdy poza nim większość stanowili właściciele i pracownicy zajazdów i gospód, rzemieślnicy zaś byli o wiele mniej liczni (13,9%). Ogólnie rzecz biorąc, lepiej powodziło się Żydom z mniejszych miejscowości, jednak, jako społeczność i tak byli poważnie zadłużeni. XIX wiek przyniósł zmianę struktury zatrudnienia: na pierwsze miejsce wysunął się handel (38, 3%), spadła liczba trudniących się rzemiosłem, a patrząc w szerszym ujęciu: zmniejszyła się liczba Żydów pracujących na zasadzie samozatrudnienia i wzrosła liczba zatrudnionych przez obcego mocodawcę. Jakkolwiek nie powiodła się podjęta wówczas próba odnowienia przemysłu tekstylnego w Kutnie, na okres ten przypadają narodziny przemysłu spożywczego.
W 1865 roku jeden z przedstawicieli rodu finansistów żydowskich Epsteinów, założył cukrownię „Konstancja”. Plac pod jej budowę sprzedany został przez Witolda Mniewskiego, właściciela Kutna i innych dóbr kutnowskich, który pozbywał się majątku z powodu rosnącego zadłużenia. Natomiast osada fabryczna Konstancja stała się własnością Stanisława Zawadzkiego. Jeszcze w 1822 roku nie występowała tam żadna zabudowa mieszkaniowa, był to teren niezamieszkany – natomiast na początku lat osiemdziesiątych XIX wieku, gdy znajdująca się tam rafineria cukru działała, od co najmniej kilkunastu lat, w 13 domach mieszkało 470 osób. Co więcej, osada ta wyróżniała się na tle innych terenów podmiejskich tego okresu, które nie wychodziły ponad średni poziom zaludnienia i zabudowy.
Według Pinkas Hakehillot Polin: Encyclopedia of Jewish Communities in Poland, cukrownię założyć miał już w 1852 roku Herman Epstein; w 1851 roku utworzył on konsorcjum, które później odpowiedzialne było za zbudowanie cukrowni w Łyszkowicach i Konstancji właśnie. Dla rozwoju Kutna jest to postać istotna także dlatego, iż to kierowana przezeń grupa finansowa, w latach 1861 – 1862 wybudowała linię kolejową z Warszawy do Bydgoszczy, przeprowadzoną przez Kutno. W ten sposób i tak dobra sytuacja komunikacyjna miasta, wynikająca z jednej strony z jego położenia geograficznego i bliskości do Warszawy, z drugiej zaś z rozbudowanej w pierwszej połowie XIX wieku infrastruktury komunikacyjnej, została umocniona przez lokalizację węzła kolejowego.
Niejasne jest także, czy założycielem cukrowni był faktycznie Herman Epstein; częściej w tym kontekście pojawiają się postaci Mieczysława i Leona Epsteinów. Wraz z postępującą modernizacją, zapotrzebowanie na pracowników zmniejszało się z 568 osób w 1880 roku, do 440 w 1905 roku. Straty spowodowane pożarem zakładu w 1869 roku, zostały szybko odrobione, okres dobrej prosperity firmy zakończyła dopiero I wojna światowa i związana z tym utrata rynku rosyjskiego. Spadek produkcji, problemy finansowe i konieczność kolejnej modernizacji sprawiły, iż w 1925 roku cukrownia ostatecznie przestała funkcjonować.
W XVIII i XIX wieku, społeczność Żydów kutnowskich uchodzić miała za jedną z najbardziej wpływowych w regionie, o czym świadczyć może fakt, iż jej przedstawiciele powoływani byli do różnego rodzaju delegacji. Związanych z nią było kilku sędziów religijnych, rzeźników rytualnych, kantorów, nauczycieli, grabarzy, usługujących w synagodze etc.
W XVIII – wiecznym Kutnie znajdowały się: synagoga, łaźnia oraz budynek szkoły, rozpoczęto także budowę nowej synagogi i powiększono obszar cmentarza, a swoją działalność rozpoczęła „Chewra Kadisza” (bractwo pogrzebowe, istniejące w każdej gminie żydowskiej). W XIX wieku pojawiły się chasydzkie grupy modlitewne, chedery oraz szkoła „Talmud Tora”, gdzie uczyło się 150 uczniów w wieku od 5 do 13 lat, pochodzących
z uboższych rodzin. Kutnowski system edukacyjny i model wychowania, przedstawić można także na przykładzie Szaloma Asza – pisarza urodzonego w 1880 roku w Kutnie – wychowanego przez szkołę religijną i otoczenie, przygotowywanego także do funkcji rabina, którym ostatecznie nie został. W latach dwudziestych XX wieku założono niereligijną szkołę podstawową dla dzieci, nieco wcześniej zaś: przedszkole, dwujęzyczną szkołę „Am Ha’Sefer” oraz pierwszą szkołę elementarną z jidysz jako językiem wykładowym.
Od początku istnienia w mieście społeczności żydowskiej, Kutno słynąć miało, jako centrum studiów nad Torą, do czego walnie przyczyniły się postaci kolejnych rabinów. Wśród nich wymienić trzeba zwłaszcza Israela Jehoszuę Trunka, pełniącego w Kutnie funkcję rabbiego w latach 1861 – 1892, wybitnego działacza żydowskiego związanego z chasydyzmem i syjonizmem, autora komentarzy halachicznych i komentarza do Talmudu. Kolejnymi rabinami Kutna byli odpowiednio jego syn i wnuk, który zmarł niedługo przed wybuchem II wojny światowej.
Na koniec XIX stulecia przypadają początki nowoczesnego życia politycznego w Kutnie. W 1898 roku działała już organizacja „Chowej Syjon” („Miłośnicy Syjonu”), a w 1906 roku „Poalej Syjon” („Robotnicy Syjonu”); z czasem pojawiły się tu także „Mizrachi” („Wschodni”), gdzie rolę współzałożyciela odgrywał wspomniany wyżej Israel Trunk, a także Bund i organizacje młodzieżowe. Za nimi tworzyły się instytucje kulturalne takie jak „Zamir”, która zajmowała się muzyką i literaturą, posiadając przy tym własną bibliotekę i dając początek grupie dramatycznej, syjoniści stworzyli bibliotekę z większością zbiorów w języku hebrajskim, a najlepsi żydowscy pisarze i politycy wykładali w „Literarische Gezelschaft” i „Kultur Lige”.
Sytuacja prawna Żydów nie zmieniła się od razu po odzyskaniu niepodległości: proces usuwania pozostałości po prawodawstwie państw zaborczych trwał kilkanaście lat, a ograniczenia dotyczące mniejszości narodowych, zniesiono dopiero ustawą z 10 kwietnia 1931 roku. W Kutnie w okresie międzywojennym, odsetek Żydów systematycznie się zmniejszał, co wynikało z jednej strony z migracji do większych ośrodków, z drugiej zaś z przyłączenia nowych terenów do miasta w celu wzmocnienia jego polskiego charakteru.
Do tej pory na położenie i kształt miasta, decydujący wpływ wywierała rzeka Ochnia (stanowiąca jego południowo-zachodnią granicę), a ewentualne zmiany dotyczyły jego układu przestrzennego, nie granic. Pierwszej inkorporacji nowych terenów dokonano w latach I wojny światowej, jednak interesująca nas zmiana dotyczy okresu późniejszego. Na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z 4 lipca 1929 roku, po uprzednim wyłączeniu z gminy wiejskiej Kutno, włączone do miasta Kutno zostały m. in. osada fabryczna Konstancja oraz grunty cukrowni „Konstancja”.
Spadek liczebności Żydów w społeczności kutnowskiej, jeszcze bardziej widoczny jest w zestawieniu z danymi sprzed I wojny światowej: w 1914 roku odsetek Żydów wynosił bowiem 63% (9083 osoby), później zaś: w 1921 roku – 42, 4% (6784), w 1926 roku – 42, 5% (6784), w 1931 roku – 27, 5% (6440), w 1938 roku – 25% (6792); mimo tego spadku, miejscowa gmina wyznaniowa wciąż klasyfikować się będzie do gmin wielkich. Znane jest ponadto rozmieszczenie Żydów w obrębie Kutna, koncentrowali się oni bowiem wzdłuż następujących ulic: Królewskiej, Starego Rynku, Podrzecznej, Nowego Rynku, Sienkiewicza, Narutowicza, Senatorskiej i Warszawskiej; pozostałe rejony miasta zamieszkiwało jedynie 10% ich populacji.
Dokonywały się także kolejne zmiany w strukturze zatrudnienia, przede wszystkim zaś zachodził proces ubożenia Żydów. Pracowali oni w sektorze odzieżowym i spożywczym, byli właścicielami paru fabryk (w ich posiadaniu znajdowały się młyny wietrzne, 2 fabryki cykorii, browar i destylatornia alkoholu), trudnili się, – co charakterystyczne – także ogrodnictwem, wsławiając się zwłaszcza plantacjami róż. Jednak większość wśród żydowskich członków społeczności, stanowili właściciele małych stoisk i warsztatów znajdujących się w domach, niebędący w stanie utrzymać się z zarobionych w ten sposób pieniędzy.
Dane statystyczne z 1930 roku, mówią o 50% Żydów pracujących, jako kupcy i handlarze, 31% w zawodach rzemieślniczych i pozostałych 19% zatrudnionych w innych miejscach. W złej sytuacji znajdowali się także robotnicy, nie przestrzegano bowiem 8 – godzinnego trybu pracy, opóźniano czy wręcz wstrzymywano wypłatę pensji oraz nie ubezpieczano ich na wypadek choroby czy utraty pracy.
Tak skonstruowana społeczność chciała wpływać na swoje losy poprzez życie polityczne. Ortodoksyjnych Żydów grupowała partia „Agudas Israel”, za ortodoksyjno – syjonistyczny uchodził wspomnianu związek „Mizrachi”, a oprócz niego występowały także stronnictwa stricte syjonistyczne, by wymienić chociażby: Organizację Syjonistyczną czy Organizację Syjonistów Rewizjonistów „Brith Hazohar”, która przerodziła się później w Nową Organizację Syjonistyczną i funkcjonowała w Kutnie wraz z przybudówką młodzieżową „Brith Trumpeldor”. Swoje miejsce na lokalnej scenie polityczne znalazł również Bund, czyli Powszechny Żydowski Związek Robotniczy, ponadto Żydowska Partia Ludowa, której członków nazywano „Folkistami” bądź „Ludowcami”, a także partie socjalistyczne powstałe w wyniku rozłamu „Poalej Syjonu” – „Poalej Syjon Lewica” i „Poalej Syjon Prawica”.
Jako gmina wielka, zgodnie z dekretem Naczelnika Państwa z 7 lutego 1919 roku O zmianach organizacyjnych gmin żydowskich na terenie byłego Królestwa Kongresowego, gmina kutnowska zarządzana była przez zarząd gminy (władza wykonawcza) i radę gminy (władza ustawodawcza), które w przypadku Kutna liczyć miały odpowiednio po 8 i 12 członków. Członków zarządu wskazywała rada gminy, kierując się zasadą proporcjonalności. Do 1924 roku przewodnictwo w Radzie Gminy należało do syjonistów, zaś w Zarządzie Gminy panowała koalicja „Agudy” i syjonistów. Wybory z 15 czerwca 1924 roku oznaczały zwycięstwo stronnictw lewicowych, natomiast w 1928 roku, z powodu rezygnacji dotychczasowego przewodniczącego Zarządu – syjonisty Arona Mendlowicza, doszło do osłabienia pozycji syjonistów w gminie. Słabo znane są natomiast jej kolejne władze.
Więcej wiadomo o udziale Żydów w radzie miasta. W 1919 roku zdobyli oni 13 z 24 mandatów, co miało stać się powodem anulowania tych wyborów i zwołania kolejnych; tym razem stronnictwa żydowskie uzyskały 11 mandatów. Ponieważ jednak w następnych wyborach wprowadzono dodatkowy czynnik administracyjny, a odbywały się one po opisanych wyżej inkorporacjach nowych terenów, sytuacja Żydów w radzie miasta osłabiła się (w 1939 r. – zaledwie 5 mandatów). Oznaczało to pogorszenie się sytuacji Żydów kutnowskich w ogóle. Z kolei rozporządzenie MWRiOP z 9 września 1931 roku (obowiązujące od 1 stycznia 1933 r.) nakładało na mieszkańców gmin żydowskich podatek bezpośredni, którego wielkość zależeć miała od wielkości podatków opłacanych w roku poprzednim. Z powodu coraz gorszej sytuacji materialnej Żydów w tym okresie, normą stało się wyznaczanie najniższego wymiaru tego podatku.
W związku z trudną sytuacją społeczności żydowskiej, jeszcze liczniejsze były działające w jej ramach organizacje zawodowe, dobroczynne i kulturalno – oświatowe. Bank, przy założonym w 1927 roku stowarzyszeniu kupców żydowskich, uruchomił nisko oprocentowane kredyty; w 1928 roku liczył już 270 członków. Organizacje żydowskich rzemieślników rozpoczęły swoją działalność na początku okresu międzywojennego, wtedy też – często pod auspicjami Bundu – tworzyły się także organizacje pracujących chociażby przy transporcie bądź szyciu/krawiectwie. Łącznie w Kutnie doliczyć się można co najmniej dwudziestu kilku takich organizacji. Nastawione one były na udzielanie sobie pomocy, wsparcia finansowego w postaci kredytów oraz organizowanie swojej współpracy.
Oprócz tego istniały organizacje przeznaczone do działalności dobroczynnej, a także kulturalno – oświatowej, jedną z najstarszych była wymieniona już „Chewra Kadisza”. Gmina wspierała finansowo chedery i szkoły żydowskie, a także organizacje takie jak „Linas Hacedek”, która miała zapewniać miejsca noclegowe potrzebującym. W 1937 roku udzieliła swego wsparcia Towarzystwu Ochrony Zdrowia Ludności Żydowskiej (TOZ), pomagającemu wszystkim grupom społecznym i w przypadku Kutna, sprawującego pieczę nad bursą dla biednych dzieci. Oprócz tego gmina prowadziła także jednorazowe akcje zaopatrujące w jedzenie, opał i ciepły ubiór. Inne z organizacji dobroczynnych zajmowały się problemami od ochrony zdrowia i opieki nad dziećmi, po poszukiwanie zaginionych małżonków; o wpływach syjonistów świadczyć może obecność Towarzystwa Emigracyjnego czy Żydowskiego Bezpartyjnego Stowarzyszenia Niesienia Pomocy Osobom Udającym się na Stałe do Palestyny. Niektóre z tych organizacji – jak Centrala Związku Towarzystw Opieki nad Sierotami i Dziećmi Opuszczonymi (CENTOS) – otrzymywały pomoc finansową od Jointu. Dużą część wydatków tej międzynarodowej organizacji pomocowej w końcowych latach okresu międzywojennego, stanowiło wsparcie dla społeczności Europy Wschodniej.
Istniały także stowarzyszenia, których misją było wspomaganie uczniów i studentów, a także rozwijanie różnych gałęzi życia kulturalno – oświatowego. O swoistym „przebudzeniu”, do jakiego na płaszczyźnie kulturalnej miało dojść w Kutnie (podobnie jak i w innych miastach Polski dwudziestolecia międzywojennego), świadczyć miał także rozwój szkolnictwa: otworzenie dwujęzycznej szkoły wyższej, publicznej szkoły podstawowej i drugiej, z jidysz, jako językiem wykładowym. Osobną gałąź stanowiły liczne towarzystwa sportowe, w tym Żydowskie Towarzystwo Gimnastyczno – Sportowe „Makabi”. Działało także kilka bibliotek, orkiestr i chórów, wydawano własną prasę i kolportowano pisma regionalne dotyczące Kutna.
Stosunki polsko – żydowskie w międzywojennym Kutnie nie były wolne od zajść antyżydowskich. W latach 1918 – 1920 uczestniczyły w nich wojska polskie, takie jak chociażby rezydujący wówczas w mieście pułk instrukcyjny Armii Hallera; z drugiej strony trwająca wtedy wojna polsko – bolszewicka i wystosowany wówczas do Żydów apel rabina Trunka o wstępowanie w szeregi Armii Ochotniczej, bądź finansowe wspomożenie walk, miały pozytywnie wpływać na poprawność stosunków polsko – żydowskich w całym okresie międzywojennym. Opinię dobrych, mają także stosunki władz kahału ze stacjonującym w mieście garnizonem. Po 1924 roku uaktywniły się środowiska antysemickie skupione wokół Towarzystwa „Rozwój” i „Głosu Kutnowskiego”, za antyżydowskie ulotki odpowiadało także Stowarzyszenie Samopomocy Społecznej w Kutnie. Do nasilenia antysemickich zachowań doszło w latach trzydziestych XX wieku – demolowano sklepy, liczniejsze były też agresywne artykuły w prasie – zaś w 1934 roku Żydzi zorganizowali manifestację, będącą wyrazem ich sprzeciwu wobec antysemityzmu. Dalsze pogorszenie sytuacji nastąpiło po 1936 roku, kiedy to poprzez działalność nowo powstałego Związku Polskiego Stanu Posiadania, starano się uderzyć w kupców żydowskich i dochodziło do pobić żydowskich terminatorów. W 1936 roku podjęto też próbę podburzenia do pogromu. Żydów, oskarżonych o profanację procesji Bożego Ciała, uchroniły połączone starania robotników Bundu i PPS–u. Mimo obecnych w mieście nastrojów antysemickich i występujących antyżydowskich zajść, nie doszło do zachowań skrajnych.
Przejawy antysemityzmu obserwował, – jako uczeń prywatnej, wielonarodowościowej szkoły – wspominany już Szalom Asz, o czym pisał w 1930 roku swej autobiografii „Spojrzenie wstecz”. Jednak doświadczenia te nie dominują w jego opisie miasteczka: z jednej strony wskazywał on bowiem na brak szczególnych walorów estetycznych Mazowsza czy ziemi łowickiej, skąd pochodził jego ojciec, z drugiej zaś pisał o swoim emocjonalnym przywiązaniu do tego krajobrazu, które wciąż pchało go w tamte strony. Samo Kutno w podobny sposób przywołane zostało na zakończenie jego rozmyślań, pisał bowiem, że: „…Podtrzymywał mnie przy życiu jednostajny, pracowity, tkwiący głęboko w moim sercu krajobraz rodzinnego miasta…”.
Jak ukazuje to chociażby przykład powieści „Miasteczko”, w swej twórczości Asz rysował raczej wyidealizowany obraz sztetł, wskazywał na ich rolę w budowaniu żydowskiej tożsamości oraz akcentował pozytywne cechy zamieszkujących tam społeczności. Według żony pisarza, wybierając Bet Yam na swoje nowe, izraelskie miejsce zamieszkania, miał on sugerować się podobieństwem tego miasta do Kutna: z jego infrastrukturą składającą się z małych warsztatów i sklepików oraz charakterystyczną atmosferą małego miasteczka.
Wraz z wybuchem drugiej wojny światowej rozpoczął się nowy etap w historii miasta i tamtejszej ludności żydowskiej. Już od 1 września Kutno stanowiło cel nalotów, które od 9 września, kiedy rozpoczęła się bitwa nad Bzurą, dodatkowo przybrały na sile. Wśród ofiar byli także i Żydzi, a w synagodze i bet ha-midraszu ulokowano szpitale. Próbowano uciekać do miast uważanych za mniej narażone na bombardowania, rozpoczął się także napływ uchodźców z innych miejscowości do Kutna. 16 września miasto zostało zajęte przez wojska niemieckie, w październiku przeszło pod zarząd cywilny i 9 listopada weszło
w granice okręgu Poznań (późniejszego Kraju Warty), jako jedno z miast powiatowych rejencji inowrocławskiej. Powiat kutnowski był jednym z najbardziej wysuniętych na wschód ze wszystkich powiatów Rzeszy, podczas gdy Żydów przesiedlano zwłaszcza z terenów zachodnich. Ostatecznie do lutego 1940 roku nie dokonano tu żadnych przesiedleń ludności żydowskiej, w lutym zaś podjęto decyzję o odroczeniu przesiedleń Żydów z Kraju Warty do Generalnego Gubernatorstwa; także wysiedlenia ludności polskiej i osadnictwo niemieckie na terenie powiatu aż do marca 1940 roku odbywały się na niewielką skalę.
Władze miasta, jak i prezes gminy żydowskiej, opuścili Kutno już w początkowym okresie okupacji. Powstała tymczasowa Rada Miasta, z Senderem Falcem, jako reprezentantem ludności żydowskiej; to on 3 listopada 1939 roku miał otrzymać od landrata rozkaz utworzenia Rady Starszych i stanął na jej czele. Zgodnie z zarządzeniem liczyła ona łącznie 6 członków, byli to: Maks Zandel, Paweł Goldszejder (adwokat), Luzer Praszkier, Izaak Kubis i Sz. Opoczyński. Początkowo judenrat nie wykazywał się zbytnią aktywnością, nie wiadomo, z braku możliwości czy chęci, zaś jednym z jego pierwszych zadań wyznaczonych przez Niemców było zebranie pieniędzy na zapłacenie karnych podatków.
Już we wrześniu zaczęto wykorzystywać Żydów do prac przymusowych, w grudniu nadano temu wymiar dwóch dni w tygodniu dla wszystkich w wieku 14 – 60 lat (powołano także żydowski Wydział Pracy), a 15 stycznia 1940 roku wydano rozporządzenie specyficznie dla kobiet w wieku 18 – 25 lat. Elementami polityki antyżydowskiej, których doświadczyli wszyscy Żydzi, był zakaz chodzenia po trotuarach i nakaz noszenia specjalnego oznakowania, którego wygląd się zmieniał; ostatecznie przybrał formę dwóch gwiazd Dawida, jednej noszonej na klatce piersiowej, a drugiej na plecach.
Żydzi stali się obiektem przemocy: bito i upokarzano robotników, brutalny przebieg przybierały rewizje, stając się w praktyce rabunkami, znęcano się nad Żydami spotykanymi na ulicach. W marcu rozpoczęła się realizacja drugiego planu krótkofalowego, tym razem w większym stopniu dotyczącego powiatu kutnowskiego: do stycznia 1941 roku wysiedlić stąd miano 7709 Polaków, na ich miejsce sprowadzając rodziny niemieckie. Decyzję o odroczeniu wysiedlenia Żydów z Kraju Warty podjęto w lutym 1940 roku i kiedy w październiku 1940 roku powrócono do tej idei dla ziem wcielonych, w Kutnie istniało już getto. Grupę kilkuset Żydów z całego powiatu kutnowskiego przesiedlono do GG wiosną 1940 roku, lecz nie rozwiązywało to problemu ich obecności na tym terenie.
Sytuacja ekonomiczna Żydów zaczęła pogarszać się w połowie lutego 1940 roku, kiedy z myślą o kolonistach z Rzeszy i przy udziale denuncjatorów, tak spośród Polaków, jak i Żydów, zainicjowano dużą akcję rewindykacyjną. Ostatecznie w jej wyniku zabrano 70 – 80% majątku miejscowych Żydów, tym samym, jeszcze przed utworzeniem getta, zmuszając wielu z nich do spania na podłogach. Władze niemieckie rozebrały także drewniane domy znajdujące się w złym stanie, pozbawiając przez to miejsca zamieszkania wiele rodzin żydowskich. Konfiskata nie objęła większości żydowskich sklepów i zakładów, a handel rozwijał się dobrze od czasu ustabilizowania się granicy z Generalnym Gubernatorstwem. Niemcy zaczęli z czasem występować w roli nabywców, a uchodźcy z powodzeniem szmuglowali towary. Mimo starań okupanta prowadzono także normalne życie religijne: nie przestrzegano zakazu uboju rytualnego, chasydzi kontynuowali swoją naukę, a nawet organizowali świąteczne posiłki. Jakkolwiek sytuacja Żydów w Kutnie wciąż się pogarszała, w porównaniu z innymi miejscowościami Rzeszy często oceniano ją, jako relatywnie dobrą. Utworzenie getta zmieniło ten stan rzeczy.
Centralna Żydowska Komisja Historyczna, Oddział w Kutnie
Historia Żydów w Kutnie 1939-1942
Do wojny ludność miasta Kutna liczyła przeszło 25000 osób, w tym Żydów było około 8000. Ludność żydowska w swej mniejszości składała się ze stanu kupieckiego i to przeważnie drobne kupiectwo – dalej duży odłam stanowiło drobne rzemiosło, przeważnie stolarze, krawcy i szewcy, było kilkunastu młynarzy, pracujących w młynach dzierżawionych, jeden młyn był własnością żydowską, była jedna słodownia żydowska, dwie fabryki cykorii, jeden browar. Inteligencji pracującej było siedmiu lekarzy, dwóch adwokatów, kilku inżynierów, kilku buchalterów, urzędników itd. Duża rektyfikacja spirytusu (jedna z dwóch w Polsce) należała do Żydów i kierowana była przez inżynierów Żydów. Nadto było kilku rolników, prowadzących plantacje ogrodniczo-kwiatowe. Plantacja róż o światowej sławie. W Kutnie było gimnazjum żydowskie i państwowa szkoła powszechna dla dzieci żydowskich.
Zarząd Gminy Żydowskiej miał w swojej reprezentacji trzy główne ugrupowania: syjonistów, ortodoksów i bundystów. Prezydium Zarządu i Rady spoczywało w rękach syjonistów. W Radzie Miasta reprezentowało Żydów czterech przedstawicieli (w tym trzech syjonistów i jeden bundysta). Żydzi przejawiali w Kutnie żywotność przez pracę na niwie politycznej, kulturalnej i charytatywnej. Oddziały Towarzystw Centralnych jak TOZ, Centos i innych miały oddziały w Kutnie. W dziale przegrupowania w pracy zawodowej prowadzona była silna akcja przy użyciu funkcjonariuszy CKB. W Kutnie przez szereg lat przygotowywano kadry rolnicze do osiedlenia w Palestynie. Kutnowski „kibuc” odbywał praktykę na polach ogrodników żydowskich. Częste były występy pojedyncze i zespołowe artystów żydowskich. Kolebka Szaloma Asza pielęgnowała rozwój kulturalny wśród Żydów Kutna. Z zabytków żydowskich na wzmiankę zasługują synagoga i cmentarz żydowski. Wszystko to przekreśliła wojna. Kutno we wrześniu 1939 roku znalazło się w ogniu największych walk tego okresu i 17 września wpadło w ręce największych zbirów świata. I od tej pory zaczęła się gehenna skupiska żydowskiego – gehenna strasznych cierpień mąk, która skończyła się całkowitym wyniszczeniem 8000 Żydów.
⇒ Wykorzystano fragmenty artykułu Kingi Czechowskiej pt. „Społeczność żydowska Kutna i jej losy w okresie II wojny światowej” opublikowanego w XVIII tomie Kutnowskich Zeszytów Regionalnych.
