Dzień pamięci o kutnowskich Żydach
19 kwietnia 2016 roku o godz. 17.oo odbyły się obchody upamiętniające 74. rocznicę likwidacji przez Niemców w Kutnie, getta dla ludności żydowskiej. Obchody te organizowane są przez Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej w ramach realizowanego przez nas projektu „Na krawędzi pamięci… rzecz o kutnowskich Żydach”, który jest współfinansowany przez Prezydenta Miasta Kutno. Patronat honorowy nad wydarzeniami przyjęli: Prezydent Miasta Kutno, Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi i Naczelny Rabin Polski Michael Schudrich. Patronat prasowy przyjęło „Słowo Żydowskie”, miesięcznik wydawany przez Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce.
Partnerem TPZK w projekcie jest Kutnowski Dom Kultury i jego filia Centrum Teatru, Muzyki i Tańca, którzy wspierają TPZK logistycznie i merytorycznie.
W obchodach uczestniczyli przedstawiciele Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi, Muzeum byłego niemieckiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem, Archiwum Państwowego w Płocku, Oddział w Kutnie, Jolanta Pietrusiak i Robert Baryła – przedstawiciele Biura Poselskiego Pana Tadeusza Woźniaka – posła na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Ksiądz Dziekan dr Jerzy Swędrowski Parafia Św. Wawrzyńca, Pan Krzysztof Debich – Starosta Kutnowski, Pan Zbigniew Wdowiak i Jacek Boczkaja – Zastępcy Prezydenta Miasta Kutna, Członkowie Rady Miasta Kutno, Członkowie Miejskiego Komitetu Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Kutnie, Związek Kombatantów RP i byłych więźniów politycznych Stowarzyszenie Polaków Poszkodowanych przez III Rzeszę Związek Represjonowanych Żołnierzy – Górników, Związku Harcerstwa Polskiego Komenda Hufca Kutno, młodzież szkolną powiatu kutnowskiego. Przybyły poczty sztandarowe kutnowskich szkół: Szkoły Podstawowej nr 1 i nr 9, Gimnazjum nr 1 i nr 2, Zespołu Szkół nr 2 im. Grabskiego i Zespołu Szkół nr 3 im. Troczewskiego, I LO im. Henryka Dąbrowskiego i II LO im. Jana Kasprowicza, Katolickiego Liceum Ogólnokształcące SPK im. św. Stanisława Kostki, Wyższej Szkoły Gospodarki Krajowej. Byli obecni mieszkańcy Kutna, żyjący tu i teraz, którzy przybyli pod mury getta, by oddać cześć mieszkańcom Kutna, którzy zostali zamordowani przez Niemców – Żydom kutnowskim.
Dzisiaj, w dniu 19 kwietnia, w rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim, mieszkańcy Kutna obchodzą Dzień pamięci o kutnowskich Żydach. Holokaust odnosi się do systematycznego, biurokratycznie zorganizowanego i finansowanego przez III Rzeszę – niemieckie państwo nazistowskie – prześladowania i wymordowania przez niemiecki reżim nazistowski i jego pomocników około sześciu milionów Żydów”.
Także tutaj, na Ziemi Kutnowskiej i w Kutnie, żydowscy mieszkańcy tej ziemi byli ofiarami Holokaustu. To tu, za murami Getta, w nieludzkich warunkach kutnowscy Żydzi byli więzieni przez dwa lata, a następnie wywiezieni na zagładę w niemieckim obozie zagłady Kulmhof. Niemieccy oprawcy zamordowali prawie osiem tysięcy Żydów – mieszkańców Kutna.
Po upływie ponad 70 lat od tragicznej historii Zagłady, młodsze i całkiem młode pokolenia mają coraz mniejszą wiedzę na temat tych odległych wydarzeń. temat wojny przestaje istnieć w rodzinnych rozmowach, odchodzi pokolenie świadków, zaciera się świadomość o Auschwitz-Birkenau, Dachau, Stutthof, czy o niedalekim Kulmhof. Polskie myślenie o Zagładzie zmienia się, przybywa książek i badań historyków Spotkanie z historią służy nie tylko pogłębieniu wiedzy o przeszłych wydarzeniach, lecz może także skłonić do zmierzenia się z trudnymi problemami współczesności i refleksji nad nimi. Naszym, regionalistów, celem jest z jednej strony przekazanie rzetelnej wiedzy o tym, co się wydarzyło w Kutnie i regionie kutnowskim, a z drugiej wychowanie do poszanowania wartości humanistycznych. „Gdy spojrzeć z perspektywy małych polskich społeczności, w których po żydowskich sąsiadach nie pozostał czasem ślad, widać, że nie przyswoiliśmy historycznej lekcji koegzystencji. W miasteczkach, byłych Szettlach, w których Żydów żyło czasem więcej niż Polaków, a których dorobek przejęła powojenna Polska, z reguły nie ma wyjaśnień, co stało się z dawnymi mieszkańcami.” – stwierdził Zbigniew Gluza w 85 numerze Karty z 2015 roku.
„Zagłada Żydów pokazuje, jak tragiczne mogą być konsekwencje nieodrzuconych wcześniej uprzedzeń, nieskonfrontowanych z rzeczywistością obaw oraz nieodrzuconych zafałszowań i kłamstw. Wskazuje także na niebezpieczeństwo pojawiania się charyzmatycznych przywódców, którzy potrafią manipulować ludźmi, zwłaszcza młodymi, poprzez odwoływanie się do różnego rodzaju stereotypów, fobii, ignorancji czy po prostu niewiedzy. Holokaust przypomina nam, że nienawiść do tych, którzy są od nas inni, lub których chcemy za innych – często obcych – uważać, stawiając ich poza obrębem człowieczeństwa, może tylko doprowadzić do zbiorowej przemocy i okrucieństwa. Holokaust podkreśla kruchość ludzkiej egzystencji, w sytuacji gdy jest ona zależna od władzy, której brak hamulców etycznych. Uzmysławia, że każdy z nas indywidualnie, przed swoim sumieniem, odpowiada za swoje czyny. A także przypomina, że posłuszeństwo wobec rozkazów nie jest żadnym usprawiedliwieniem zbrodni.
Holokaust ujawnia zarówno dobrą jak i złą stronę natury człowieka. Pokazuje sytuację ludzi zagrożonych, obojętnych wobec zbrodni, a także pośrednio w niej uczestniczących. Przez to może być ważną lekcją odpowiedzialności. Każdy człowiek w swoim życiu zmuszony jest do podejmowania wielu ważnych decyzji, wyboru pomiędzy dobrem i złem czasem może z narażeniem własnego stanu posiadania, a nawet życia. Holokaust pokazuje, co się staje, kiedy życia ludzkiego nie traktuje się jako wartości samej w sobie, a jeden człowiek jest poniżany przez innych, będących w służbie fanatycznej nietolerancji. Powinniśmy się nauczyć uznawać i szanować innych – oraz postrzegać różnorodność i inność jako pozytywne i wzbogacające doświadczenie. Powinniśmy pamiętać, że w prawdziwie tolerancyjnym i cywilizowanym społeczeństwie nie może być miejsca dla rasizmu i antysemityzmu. Dlatego właśnie powinniśmy pamiętać o Holokauście” (opracowano na podstawie Zrozumieć holokaust – Robert Szuchta, Piotr Trojański).
Mamy skłonność do odwracania głowy od tego, co nieprzyjemne – mówił Marek Edelman. To, co się stało podczas wojny ze społecznością żydowską było i nawet dzisiaj jest trudne do zrozumienia. Trzeba próbować nawet te najtrudniejsze doświadczenia poddawać refleksji, by zrozumieć, co możemy zrobić, by się nie powtarzały. Trzeba wspominać żydowskich mieszkańców Kutna i okolic, gdyż są częścią naszej wspólnej historii. Tworzyli ją przez kilkaset lat…
Pan Zbigniew Wdowiak Zastępca Prezydenta Miasta Kutna w swoim wystąpieniu mówił o prawie pięćsetletniej historii Żydów na Ziemi Kutnowskiej.
Pan Zygmunt Jasiński, mieszkaniec Kutna dał świadectwo o tamtych bolesnych dniach z czasów okupacji hitlerowskiej. Opowiadał o swoim dzieciństwie spędzonym w podwórku wśród polskich i żydowskich dzieci, o swoich przeżyciach związanych z Gettem. Dla nas, słuchających, była to bardzo pouczająca lekcja.
W 1993 roku Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej w tym miejscu, na murze Getta, zamocowało tablicę pamiątkową, na której widnieje napis: „Tu na terenie byłej cukrowni Konstancja Niemcy urządzili Getto dla ludności żydowskiej z Kutna i okolic. Po jego likwidacji w 1942 roku pozostałych przy życiu Żydów zgładzono w obozie Chełmno nad Nerem. Cześć ich pamięci. Społeczeństwo miasta Kutna. Kwiecień 1993r.” W dniu 19 kwietnia 2016 roku pod murem Getta, by uczcić pamięć o 8000 Żydów – ofiar Holokaustu, złożono kwiaty pod tablicą pamiątkową, poświęconą kutnowskim Żydom zgładzonym tu w getcie oraz w niemieckim obozie zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem.
Tradycyjnie już obchodom upamiętniającym rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim, towarzyszy symbol – żonkil pamięci. Związany jest on z postacią Marka Edelmana, jednego z przywódców powstania w getcie. Przez wiele lat składał on pod pomnikiem Bohaterów Getta w Warszawie bukiet żółtych kwiatów, często były to żonkile. Dlatego także my, mieszkańcy Kutna i okolic kładziemy pod tablicą poświęconą pamięci kutnowskich Żydów bukiet żonkili…, symbol naszej pamięci.
Dziekan Kutnowski ksiądz dr Jerzy Swędrowski odmówił modlitwę chrześcijańską za zamordowanych żydowskich mieszkańców Kutna.
Po obchodach pod Gettem Konstancja wszyscy udali się do Centrum Teatru, Muzyki i Tańca w Kutnie przy ul. Teatralnej 1 na dalszą część obchodów Dnia pamięci o kutnowskich Żydach.
Wernisaż
W dniu 19 kwietnia2016 roku w CTMiT odbył się wernisaż wystawy zatytułowanej „Izrael wczoraj i dziś” użyczonej przez Ambasadę Izraela w Polsce. Wystawę można będzie oglądać do 30 kwietnia 2016 roku. We wprowadzeniu do wystawy napisano: „To, co widzimy patrząc na świat, zależy od punktu, w którym stoimy. Ta prawda odnosi się również do Izraela i właśnie dlatego użyta tutaj została technika umożliwiająca tak ciekawą prezentację sześciu dekad istnienia państwa żydowskiego. Przechodząc przed obrazami, zauważą Państwo, jak przeszłość i teraźniejszość nakładają się na siebie, a z dzisiejszego punktu widzenia 60 lat walki i sukcesów mija w mgnieniu oka. Podjęto tak wiele wysiłku, by Izrael osiągnął dzisiejszy kształt, że warto poświęcić chwilę i zastanowić się zarówno nad trudnościami pierwszych lat istnienia niepodległego Izraela, jak i wyzwaniami stojącymi przed nim obecnie.”
Niniejsza wystawa składa się z 14 plansz, z których każda przedstawia szczególny temat. Każdy plakat składa się z dwóch fotografii: czarno-białej, przedstawiającej Izrael w pierwszych latach niepodległego istnienia, i kolorowej – z czasów współczesnych. Wystawa powstała w 2008 r. z okazji obchodów 60. rocznicy ogłoszenia niepodległości Izraela. Dziś, po osiągnięciu wyznaczonych celów i pokonaniu wielu trudności, obywatele cieszą się Izraelem w jego pełnym rozkwicie.
Po wernisażu zebrani obejrzeli krótki, bo trwający zaledwie 7 minut, film dokumentalny, który TPZK otrzymało z Instytutu Pamięci Narodowej. Film ten zatytułowany jest „Getto Konstancja”. Został nagrany podczas okupacji przez Niemców. Wyświetlany jest z dużą prędkością, niestety, warunki techniczne nagrania nie pozwalają na odtwarzanie wolniej. Dlatego też należy się skupić podczas projekcji. Film jest niemy.
Zebrani zobaczyli na filmie społeczność żydowską naszego miasta i regionu w ich ostatnich miesiącach, a może ostatnich dniach życia. Stąd wyruszyli w swoją ostatnią drogę … ku śmierci i unicestwieniu.
Nim zaprezentowano publikację „Zarys historii Żydów Ziemi Kutnowskich”, Prezes TZK przekazała zebranym istotne informacje. Stwierdziła, że publikacja nie powstałaby, gdyby nie pomoc finansowa Prezydenta Miasta Kutno, Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce oraz Barbary i Włodzimierza Żaczek z Kutna. Dziękujemy!
Partnerami TPZK w publikacji zgodziły się zostać takie szacowne instytucje jak: Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma, Archiwum Państwowe w Poznaniu i Archiwum Państwowe w Płocku Oddział w Kutnie.
Ogromny wkład w postaci udostępnionych materiałów archiwalnych włożyły następujące instytucje i osoby prywatne, którym jesteśmy niezmiernie wdzięczni:
Instytutowi Pamięci Narodowej,
Yad Vashem,The Holocaust Martyrs’ and Heroes’ Remembrance Authority,
Bundesarchiv Archiwum Federalnemu w Niemczech,
Muzeum Regionalnemu w Kutnie,
Miejskiej i Powiatowej Bibliotece Publicznej im. Stefana Żeromskiego w Kutnie,
Piotrowi Pilukowi (Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce, Warszawa).
Markowi Wójkowskiemu,
Andrzejowi Kubiakowi,
Patronat Honorowy nad publikacją przyjął Prezydent Miasta Kutna i Centrum Dialogu im. Marka Edelmana
Patronat prasowy: “Słowo Żydowskie”
Recenzję do naszej publikacji napisał prof. zw. dr hab. Wiesław Puś, a słowo wstępne zamieścił zastępca Prezydenta Miasta Zbigniew Wdowiak. Bardzo dziękujemy!
Publikację przy pomocy prezentacji multimedialnej przedstawiła dr Elżbieta Świątkowska. Książka zatytułowana „Zarys Historii Żydów Ziemi Kutnowskiej” jest 58 pozycją bibliofilską wydaną przez Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej. Udostępnione dokumenty do publikacji to między innymi:
-„Spis Żydów zamieszkałych w getcie w Kutnie 29 lipiec 1941” to spis 6564 osób, głównie mieszkańców miasta Kutno,
-„Spis Żydów zmarłych w getcie w Kutnie w 1941 roku”,
-sześć dokumentów, będących relacjami świadków wydarzeń Holokaustu na ziemi kutnowskiej,
-fragmenty zeznań naocznych świadków egzekucji oraz listę z nazwiskami Żydów rozstrzelanych w getcie w Żychlinie, w przeddzień jego likwidacji w marcu 1942 roku,
-fragmenty zeznań świadków w sprawie Schuermanna – burmistrza Kutna w czasie okupacji hitlerowskiej, oskarżonego o okrutne traktowanie Żydów i Polaków w Kutnie.
Książka została podzielona na cztery części „Świt”, „Dzień”, „Noc”, „Jutrzenka”.
Dr Elżbieta Świątkowska mówiła o publikacji: w części I przedstawiona jest historia osadnictwa Żydów na Ziemi Kutnowskiej, które rozpoczęło się w XVI wieku. Liczba ludności żydowskiej zwiększała się systematycznie, co doprowadziło do powstania samodzielnego kahału, który przez cały wiek XVI rósł w siłę i nabierał coraz większego znaczenia. Upadek gospodarczy Polski w XVII wieku, będący wynikiem ogólnego kryzysu i zniszczeń związanych z wojnami oraz falą pogromów żydowskich w okolicznych miastach (Łęczyca, Gąbin), nie spowodował unicestwienia kahału kutnowskiego, który w XVII stuleciu zaliczał się do najliczniejszych na tym obszarze Rzeczpospolitej. Według spisu z roku 1796 liczba ludności kahału kutnowskiego wynosiła około 1500 osób, których głównym zajęciem było rzemiosło i handel.
W części II zatytułowanej „Dzień” autorzy artykułów umieszczonych w książce przedstawili codzienne życie społeczności żydowskiej.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w roku 1918, Żydzi stali się pełnoprawnymi obywatelami Państwa. Swoimi działaniami spowodowali, że Kutno zaczęło się rozwijać. To dzięki nim w naszym mieście powstały pierwsze zakłady przemysłowe, szkoły, rozpoczęły działalność banki. Miasto zaczęło być liczącym się miejscem w Polsce i poza jej granicami.
Diaspora żydowska, zaczęła tworzyć własne szkoły, środowiskowe spółdzielnie kredytowe, towarzystwa gimnastyczno-sportowe, organizacje rzemieślników miasta Kutna i powiatu kutnowskiego, oraz stowarzyszenia, których celem była ochrona zdrowia. W Kutnie działało również żydowskie stowarzyszenie, które udzielało pomocy osobom udającym się do Palestyny, Towarzystwo Opieki nad dziećmi żydowskimi, Żydowski Klub Towarzyski i inne.
W części III przedstawiona jest najbardziej tragiczna karta z historii życia społeczności żydowskiej
Nigdy więcej nie stać bezradnie wobec zła”, tak apelował do wszystkich ludzi Władysław Bartoszewski. To trudne zadanie, czasami wręcz niewykonalne, należy jednak dążyć do spełnienia tego apelu. Nadrzędnym drogowskazem naszego działania winien być ponadczasowy, uniwersalny dla wszystkich Dekalog. W czasie II wojny światowej, po włączeniu Kutna
w granice III Rzeszy, na Ziemi Kutnowskiej nastała „Noc”, która trwała ponad pięć lat, w czasie których naziści konsekwentnie realizowali swój plan eksterminacji Żydów. Działali tak skutecznie, że z liczącej około 8000 tysięcy społeczności żydowskiej miasta Kutna, przeżyło jedynie kilkudziesięciu, a i oni w większości opuścili po wojnie miasto.
Część IV którą zatytułowaliśmy „Jutrzenka”, w naszym zamyśle powinna budzić nadzieję, że podobna zbrodnia ludobójstwa nigdy się nie powtórzy.
„Mieszkam w Szwecji, jestem obywatelką szwedzką. Żyję z respektem i wdzięcznością dla tego kraju, który nas przyjął, dał możliwości pracy, a dzieciom i młodzieży nauki, ale nie jestem Szwedką. Kocham Izrael, ale nigdy nie zaakceptuję fanatyzmu i nietolerancji. Urodziłam się w Polsce, gdzie przodkowie moi żyli od setek lat, a język polski był moim pierwszym językiem. Mój mąż był Polakiem, ale ja nie jestem Polką – to zrozumiałam w 1969 roku. Staram się być człowiekiem, żyć tak jak mogę, skromnie i uczciwie, szanować ludzi niezależnie od koloru skóry, narodowości czy religii.”
Ida Kowal – Göteborg
Tak napisała pani Ida Kowal, Żydówka, urodzona w Kutnie, która z Polski musiała wyemigrować po wydarzeniach marcowych w 1968 roku.W jej tekście zamieszczonym w książce, można wyczuć tęsknotę do Polski i miasta rodzinnego Kutna, z którym wiąże wspomnienia z lat dzieciństwa.
Dr Karol Koszada wręczył pierwsze egzemplarze wydanej publikacji mecenasom, którzy dofinansowali publikację, patronóm honorowym, partnerom, instytucjom i osobom, które udostępniły TPZK materiały archiwalne, a także autorom artykułów.
Obchody zakończyliśmy koncertem muzyki żydowskiej w wykonaniu nauczycieli, uczniów i absolwentów Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia im. Karola Kurpińskiego w Kutnie. Prowadzenie koncertu: Małgorzata Musiałowska; wystąpili: Tomasz Piątek – klarnet, Joanna Morycińska – fortepian, Adam Lewiński – klarnet, Tomasz Witkowski – fortepian. Dziękujemy pani Dyrektor Małgorzacie Musiałowskiej, która pomimo tak wielu koncertów dla mieszkańców naszego miasta, znalazła czas by uświetnić organizowane przez nas obchody. Przypomnę tylko, że w 2016 roku Szkoła Muzyczna w Kutnie obchodzi 70 rocznicę działalności. Gratulujemy tak szacownego jubileuszu.
Prezes TPZK podziękowała mieszkańcom za obecność podczas tak ważnych dla naszej społeczności kutnowskiej obchodów upamiętniających kutnowskich Żydów. Zaprosiła mieszkańców do uczestnictwa w innych wydarzeniach w organizowanych w ramach realizowanego przez Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej projektu pn. „Na krawędzi pamięci… rzecz o kutnowskich Żydach”, który jest współfinansowany przez Prezydenta Miasta Kutno. Zaprosiła mieszkańców także do wspólnego wyjazdu do Muzeum byłego niemieckiego obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem w dniu 18 czerwca 2016 roku. Wyjazd jest o godz. 8.oo, przejazd na miejsce 50 minut, pobyt 3 godziny. W programie zwiedzanie z przewodnikiem Muzeum, projekcja filmu fabularnego krótkometrażowego „Ambulans”, przejazd do Lasu Rzuchowskiego i zwiedzanie miejsca pochówku Ofiar Holokaustu, złożenie kwiatów pod tablicą upamiętniającą zamordowanych kutnowskich Żydów.
