Rodzaj zabytku: zespół klasztorny
Datowanie: XIV w., XVIII-XX w.
Numer rejestru zabytków i data wpisu: 46-III-10 z 16.03.1948, 46-I III-10 z 21.11.1960 oraz 24/265 z 05.07.1967 (kościół św. Marcina), 392/305 z 05.07.1967 (klasztor)
Zastosowanie: sakralne
Zespół architektoniczny:
Po licznych przebudowach obecny kościół w Oporowie jest świątynią orientowaną, wzniesioną na planie prostokąta, jednonawową, z prostokątnym prezbiterium. Główny ołtarz pochodzi z 1776 r. i umieszczono w nim obraz Matki Boskiej Częstochowskiej z XVII w. Nad nim znajduje się obraz z 1840 r. który przedstawia patrona kościoła – św. Marcina. Świątynia posiada także dwa ołtarze boczne – pierwszy poświęcono Przemienieniu Pańskiemu, a drugi – Najświętszemu Sercu Pana Jezusa. Przy nawie znajduje się kaplica św. Pawła, pierwszego pustelnika i św. Jana Chrzciciela, a w niej ołtarz z XVIII w. z obrazem patrona zakonu – św. Pawła, na tle oporowskiego klasztoru. W zwieńczeniu ołtarza umieszczono wizerunek św. Jana Chrzciciela.
Historia:
Nie wiadomo kiedy dokładnie erygowana została w Oporowie parafia ani kiedy wybudowano tu pierwszy drewniany kościół p.w. św. Marcina. Jest on na pewno wspomniany w źródłach z 1399 r. Gotycka murowana świątynia w stylu gotyckim, powstała w I połowie XV w. – w 1425 r. jej budowę rozpoczął Mikołaj Oporowski, wojewoda łęczycki, skończył zaś po 1428 r. jego syn – Władysław Oporowski, biskup włocławski, późniejszy arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski. Na cztery dni przed śmiercią – 7 marca 1453 r. – Władysław wydał akt fundacyjny, w którym przekazał parafię w Oporowie ojcom paulinom z Jasnej Góry, którzy mieli pełnić obowiązki duszpasterskie na terenie Oporowa i okolicznych wsi. Przekazał im także uposażenie parafii, na które składały się ogrody, dwie karczmy dwa łany z łąkami oraz dziesięciny z okolicznych wsi.
Jeszcze w XV w. z fundacji zakonników wybudowano gotycki klasztor, będący dla nich domem mieszkalnym. Paulini utworzyli szkołę parafialną, w której uczyli się synowie oporowskich mieszczan, a może także okolicznych kmieci. Szkoła ta jednak z czasem upadła. Reaktywowano ją dopiero w II poł. XVIII w., kiedy wzniesiono dla niej nowy budynek, obecnie stanowiący zachodnie skrzydło klasztoru.
Koniec XV w. przyniósł kres świetności oporowskiego rodu i rozdrobnienie majątku, co miało negatywny wpływ także na działalność klasztoru. Kolejnym ciosem dla zakonników był wiek XVII i liczne konflikty zbrojne, jakie toczyły się na terenie kraju. Szczególnie trudny był tzw. „potop szwedzki” – w 1657 r. szwedzcy żołnierze splądrowali kościół, torturowali przeora, żeby ten otworzył im skarbiec, a opuszczając miejscowość – podpalili klasztor. Na szczęście pożar udało się w miarę szybko ugasić i nie wyrządził on zbytnich szkód.
W końcu XVII w. budynki kościoła i klasztoru znajdowały się w złym stanie technicznym. Pożar, który tu wybuchł w 1697 r. dopełnił dzieła zniszczenia i praktycznie uniemożliwiał dalszą działalność braciom. Dzięki nieznanym dobroczyńcom, którzy przekazali pieniądze, w 1710 r. można było przystąpić do remontu obiektu.
W latach 30. XVIII w. dzięki hojności Jana Sołłohuba, podskarbiego wielkiego litewskiego i wojewody brzesko-litewskiego oraz ówczesnego właściciela Oporowa udało się przeprowadzić generalny remont klasztoru. W końcu XVIII w. na miejscu zniszczonej gotyckiej kaplicy wybudowano nową, którą powierzono św. Janowi Chrzcicielowi. Wzniesiono wówczas również zakrystię, a na wieży umieszczono barokowy hełm. W latach 80. XVIII w. rozbudowano klasztor o skrzydło zachodnie, piętrowe, łączące gotycki dom zakonny z kościołem, mieszczące wznawiającą działalność szkołę parafialną. Pomieszczenia na parterze i piętrze sklepione są kolebką z lunetami, a korytarze przykrywają sklepienia żagielkowe. Niewielki skarbczyk, bez okien i dostępny tylko z piętra, ulokowano tuż obok bramy wjazdowej przy wieży.
W 1819 r. zlikwidowano oporowski konwent braci paulinów, a parafię przejęli księża diecezjalni. W 1859 r. rząd zdecydował o powrocie zakonników do Oporowa, jednak już po pięciu latach dekretem carskim cofnięto tę decyzję.
Dzięki kolejnemu właścicielowi dóbr oporowskich, Tomaszowi Orsettiemu, pod koniec XIX w. przeprowadzono kolejne prace remontowe w klasztorze. Wymieniono wówczas dachy na wszystkich budynkach i dokonano przeróbek we wnętrzach. W 1889 r. w nawie zachodniej zbudowano podchórze z emporą muzyczną, mieszczącą prospekt organowy, w oknach założono witraże wykonane w warsztacie Alberta Zerduera, które ufundowali Józefa i Wilhelm Orsetti. Przed 1900 r. rozbudowano kościół od zachodu, poprzez ujęcie w jednolitą bryłę i nakrycie dachem kaplicy, rozbudowanej o jedno przęsło oraz zakrystii z dwoma nowymi przedsionkami.
W 1938 r. wnętrze kościoła pokryły freski autorstwa malarza Szretera. W 1957 r. paulini kolejny już raz powrócili do Oporowa. Objęli klasztor i parafię, którą prowadzą do dnia dzisiejszego.
